Sierra Leone

Pnyahan Wikipidiya
Flag of Sierra Leone
Flag of Sierra Leone-Kwoci S-c-san-kong-he-kwo(獅子山共和國國旗)

Sierra Leone(獅子山共和國)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

File:Coat of arms of Sierra Leone.svg-Kwohwey.(國徽)

Gaga kska Meycow ka Sierra leone, 8 30 N, 11 30 W ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 71,740 sq km(hangan na o Tg119) (knlbanga dxgal o 71,620 sq km, knlbangan qsiya o 120 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 6,018,888 hiyi. Gaga Freetown ka pusu alang paru, jiyax 27 idas 4 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Sierra leone ga wada sugan 56.20% ka dxgal qpahan, 37.50% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 6.30% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Ernest Bai Koroma, pnaah hngkawas2007 idas 9 jiyax 17pnrajing kmlawa klwaan

File:Location Sierra Leone AU Africa.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay.(自然地理位置)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

S-c-san-kong-he-kwo (獅子山共和國)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Scsan-konghkuo (Ingyu : Republic of Sierra Leone ), thnganan Scsan, nniq Sifey-tasiyang-an, gisu qriyan daya ni hraan hidaw Cineyya、mstrun ka hunac hraan hidaw ni Raypijweya, pusu paru alang Cyucn.

“Sierra Leone”kingal kari, nniq 1960 dhuq hngkawas 1974 lwanan dha “Say-ra-le-wo-ney” ka Cong-kuo-ta-lu brah ha, jiyax 1 idas 9 hngkawas 1974 do pryuxan dha “Saylariang”;ida thnganan “Say-la-ri-ang” ka alang Kangau. ida muru tnpusu thnganan kari Pu-taw-ya ka Tay-wan, kika thnganan “S-c-san”.

Sing-cng cyu-hwa S-c-san (獅子山行政區劃)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Gnayus mklawa S-c-san kong-he-kwo ga dhuq  hngkawas 2018 kana klwaan ga sugan spac ka sen(Province)ni kingal ka jyu-yu(Area).spac ka sen o phyugan maxal mataru ka jyu(District);kingal ka yu-jyu ga phyugan dha ka sing-cn -jyu(District).


Seuxal (早期)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Pnaah kmuruy kaw-ku-syuey-cya S-c-san o niqan dha maxal kbkuy rima kbkuy hngkawas ida ini stuq nniqan seejiq. kndadax kgealang Fey-cow. 9 sci do prajing dmuwi xiluy , ya saw hngkawas kong yueyn 1000 nniq alang alang yeynhay ka seejiq prajing phmaan, kika niqan ka qpahan dxgal.


Sshuriq ni mtalux ka karac S-c-san, niqan rumun ni sqyuxan, mriqu bi ddaan. Kiya ka madas egu bi naqih narux ni rngji kiya nii ka snarux bi tunux seejiq Man-ting-ke, dapa ni oma. ida ini smai mhtur. ida ini hari kbiyax Ma-ri-ti-kwo pnrhulang I-s-ran nniqan dha hini. dhuq 18 sci seejiq bnbari Su-su-ti-kuo ni thjing seejiq kika wada mrana nniq hini ka pnrhulan I-s-lang.

Dxgal kblux (殖民地)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Hngkawas 1462 knama miyah qnqah mniq hini ka dangseyn cya Pu-daw-ya, kiya ni thnganan “Serra de Leôa” ka ssiyaw mqddgiyaq C-yo-cn-kang-ko, sun saw “ dgiyaq Mu-s”. bukuy do nii ka thnganan klwaan dha. kiya do, alang hini ka ngngalan quli Ow-cow kdjiyax. hngkawas 1787, nniq pixan ka fey-nu-cui-ce siida, saw sayan pusu paru alang c-yo-cn-ceyn –s, kiya ka kndadax hiya ka dmayaw bnbari mquri Lun-tun qnpah ka kndusan quli.


Hngkawas 1808, kika kblux dxgal Ing-kwo ka S-c-san, dhuq ska 20 sci siida kana knlangan dhuq hini ka ssaan dha c-ming-hwa yun-tong.


Murux (獨立)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Jiyax 27 idas 4 hngkawas 1961, piyah kari murux ka S-c-san, binaw ida kwocya yueynso ka Fong-Ing-nyu-hwang. plalay so-syan ka Mi-ar-tun Ma-ar-kay(Milton Margai)cyuey-s ka pqpah.


Jiyax 19 idas 4 hngkawas 1971, pdaan syoseyn kayc ka kong-h-kwo S-c-san, hngkawas 1978 sinseynfa, kika klwaan I-tang-c ka S-c-san, dhuq 1991 pspruq ka mspais ruwan alang. Fu-ti Sag-ke(Foday Sankoh)pdudug kming-reynh cnseyn(Revolutionary United Front)mspaux kmlawa sapah qhlangan, mspais ka S-c-san siida kbuhug ka spngan meydan seejiq ni wada hmrinas dha kbkuy kbuhug seejiq “spngan o hmrinas kingal tntru ka ssjiqan klwaan” ungac nniqan, wada ungac ka nniqan ssjiqan wadaw saw qndriqan ssiyaw alang. jiyax 25 idas 5 hngkawas 1997 nda priyux siida, Cong-tong siida, Ay-ha-may-te Tay-can Ka-pa psaping sawsyaw Yuey-han-ni Paw-lwo  Ke-lwo-ma dnii ka mrih, binaw bukuy do Ka-pa-cong-tong ka qnpah duri.

Jiyax 11 idas 8 hngkawas 2007, pgaaw Cong-tong ni i-hwey. Ay-ney-s-te Pa-I K-lwo-ma ni Swo-lwo-mn Pey-ley-wa musa ygdha pgaaw patas Cong-tong. Jiyax 8 idas 9, tgdha pgaaw patas Cong-tong.

Nniqan(地方)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Feyi cow(非洲)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Dgiyaq Sc ( kari Ing : Sierra Leone ):nniq kingal alang klwaan Sifeyy.Hngkawas maxal spac kbkuy mataru kmxalan dha qmita smisu alang sejiq Putawya knama knqah alang hini, kiya ka kari Putawya tnhangan “Serra de Leão” kika btasan patas hini gisu tnhanga “ dgiyaq Sc”.

Syan kan(香港)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

● Dgiyaq Sc ( Syan kan ):gaga kska kingal pongpong alang Syankan Cyolonghwantasyeyn ni sincyeysatyeyn.

● Mong dgitaq Sc:tgkingal ddaun mong Syankan.

● Mong dgitaq Sc:tgkingal ddaun mong Syankan.

● Kongyueyn dgiyaq Sc:gaga nniq alang Cyolonghwantasyeyn siyaw kingal kongyueyn Macaykn,tduwa muda brah kangyueyn mquri dgiyaq Sc ka swjiq hiya.

Ssaun rmigaw kongyueyn dgiyaq Sc:hmrinas alang Syankan Cyolonhwantasyeyn ni alang Singcyeysatyeyn,sbrxan dxgal rima kbkuy mrimal empitu kongtuen. kana dgiyaq Sc gisu ruwan kongyueyn dnii.

Ruwan nniqan Congkwo(中國內地)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

● Alang dgitaq Sc:gaga nniq kingal klwaan alang Anghwey sen Tonglins.

Tgaan rulu dgiyaq Sc:gaga nniq Anghwey sen Tonglins kingal alang tgaan rulu puniq dhiyaq Sc.

● Tgaan rulu dgiyaq Sc ( centu ): tgaan rulu puniq truma dxgal Centu.

● Tgaan rulu dgiyaq Sc( Sucow ):tgaan ppanan rulu puniq Sucow.

● Dgiyaq Sc ( Uhan ):gaga nniq kingal dgiyaq alang Hpeysen Uhan alang dgiyaq.

● Dgiyaq Sc ( Nancing ):gaga nniq kingal dgiyaq Cyansusen Nancings, pusu tnhangal han o “dgiyaq Lulong”

● Dgiyaq Sc (Syucow ):gaga nniq kingal dgiyaq Cyansusen Syucows Toncyaw

● Dgiyaq Sc ( Licyan ):gaga nniq kingal dgiyaq Yunnansen Licyans

● Dgitaq Sc ( Utin ):gaga nniq kingal dgiyaq Yunnansen Cusyoncow Utinsyeyn

● Dgiyaq Sc ( Sling ):gaga nniq kingal dgiyaq Yunnansen slin icu ccsyeyn

● Elu dgiyaq Sc

Owcow(歐洲 )[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

● Dgiyaq Sc ( Pulayenlale ):gaga nniq kingal snalu sejiq dgiyaq Piliswalon –Pulapantsen Pulayenlale

Hnigan dxgal(地形)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kkana ruwan alang S-c-san o kika ddgiyaq、kaw-yueyn, daya ka hraan hidaw truma ka gqiyan hidaw ka hnigan dxgal, hay pa o 300 – 600 mi, pongpong bi ka mqddgiyaq lwo-ma(Loma Mt.)1947 mi ka haypa;egu yeynan truma ka dxgal、sa-cow ni sey-hu.


Jen-ko (人口)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Niqan maxal maspac klgan seejiq ka kana klwaan S-c-san, kska hini ga egu bi ssjiqan ka seejiq Man-te(Mende)ni seejiq Dan-mu-en(Temne)wada niqan 60% ssjiqan ka kana klwaan dha klgan seejiq hini. pusu nniqan seejiq Man-te ka alang hunac, duri o tsli alang daya ka seejiq Dan-mu.

Wada niqan 60% I-s-lang-cyaw ka shlayan seejiq S-c-san, 30% ka shlayan dha ci-tu-cyaw, 10% ka shlayan dha jwan-dong-cong-cyaw uxay uri ka kingal nanaq ka shlayan dha. tduwa sblaiq ppqita ka pnrhulan S-c-san, ini saw ssiyaw klwan ida knttu saw ini au ka lnglungan pnrhulan dha.


Karac(氣象)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Paru bgihur dgiyaq Sc :Syankan ka tnhangan kingal mcilux ni sbgihur alang nii.

Mtalux ka karac, egu bi qsiya sqyuxan quyux ka idas empitu、maspac, egu ka qyuxan quyux bruwa;1000 hawmi ka qnyuxan qsiya quyux hgnkawas Ney-lu hini, dhuq 3000 – 4000 hawmi ka yeynhay.

Mtalux ka karac, egu bi qsiya sqyuxan quyux ka idas empitu、maspac, egu ka qyuxan quyux bruwa;1000 hawmi ka qnyuxan qsiya quyux hgnkawas Ney-lu hini, dhuq 3000 – 4000 hawmi ka yeynhay.

Qtaan tribi(影視)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Truma dgitaq Sc:Hngkawas maxal mngri kbkuyempitu kmxalandha Syankan tyeyntay smaiu qtaan tribi.

Truma dgiyaq Sc ( uuyas ):Qtaan tribi Syankan (truma alang dgiyaq Sc ) pudu uuyas, smalu uuyas Kucyahweyy, matas uuyas Hwancan, empuyas Lwowen.

Cing-ci (經濟)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Mniq saw truma bi ka kndusan seejiq S-c-san, kana knlangan klwaan dha ka mqrinuc bi, kana saw embari、mbbiyax bbaraw kndusan uxay uri o ttgsa mniq bukuy bi ka kana knlangan, phyugan uri o ida bi ini tuku.


Yasa thngayan gwang-jang, gwang-yey ka pusu stmun hbangan S-c-san, ida kmari gwang-yey ka naban bi. kska ga seejiq babaw dxgal ida mkla kndadax S-c-san ka mkray bi brigan ka sey-cwan-s dha. nniq 1970 neyn-tay ni 1980 nayn-tay seuxan, yasa wada naqih ka gwang-yey-cong-sin jns ni squru bi ka cn-fu, ida knhuway mrana ka hbangan dha. dhuq 1990 neyn-tay, wada krinah naqih ka uuda hbangan, wada bukuy bi ka uuda saw ngngalan hbangan. nniq maxal ka hngkawas mspais ka ruwan alang wada naqih bi kkana ka ngngalan hbangan. nniq idas 1 hngkawas 2002 wada mhdu hari ka mspais da, hbaraw bi ka klwaan nganguc miyah mdayaw phiyu alang S-c-san. pusu bi ka iyux dha pkmalu ka ngngalan hbangan S-c-san ida puka sapah qhlangan ka squru. kiya ni hbaraw ka seejiq yasa kndadax pdudu mspais seejiq ka pniqan nii. ya musa tduwa qhlangun sapah qhlangan ka kwan-ri cwan-gwang cong-sin, sprun bi qtaan ka prana ngngalan hbangan hini.

Ttgsa(教育)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Pyasan tgciway S-c-san ga kndadax kingal ka pyasan dhuq mataru ka pyasan ni tru pyasan ka pyasan tgska muru gaya faryu asi ka muda ttgsa iu [14], binaw yasa ini baka ka emptgsa klwaan kika ini tduwa muuda. niqan kingal tngtru ka uka tunux rudan klwaan hini. ada ka mspis ka ruwan S-c-san kika wada sliqan ka quri ttgsa hini, mspais siida ga kana o 1,270 ka pyasan tgciway wada sliqan. hngkawas 2001 67% ka lqlaqi ini puyas sapah pyasan. nniq hngkawas 2004 dhuq hngkawas 2005 siida, mhdu mspais do wada mrana ka pyasan tgciway S-c-san da, kika wada malu ka ttgsa hini.


Kana ga wana tru ka cikow pyasan tgparu S-c-san, kndadax hngkawas 1827 phiyu Fu-la-wan syuey-yueyn、hngkawas 2005 wada tduwa mangan pnatas pyasan paru En-cya-la ni hngkawas 2009 wada mangan pnatas patas pyasan paru Ma-ka-ni.

Pnyahan pnatas(參考資料)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]