Rulu Tqrngul

Rulu Tqrngul （火車）

File:4-6-0 Odney Manor 7828 at Watchet (21912938946).jpg-Rulu Tqrngul （火車）

Hangan Rulu 車名 Rudan ta suxal, qtaan dha ga tmalang elug snalu xiluy ni tqrngul ka quri tunux rulu o sun dha “Rulu Tqrngul” msa. Yasa rulu kiya o thuwan dha bagah ni msranaq ka puniq do embiyax bi mtalang elug, kiya ni sun dha sa “Rulu puniq” rmngaw uri. Rulu Tqrngul ni Rulu Puniq o nkari rudan balay. seejiq mnnbarah sayang do sun dha “Rulu Mllutuc ” msa. Yasa rulu saw nii o kingal kulu ni kingal kulu ka ga mgeegun ni qnji balay, kiya do sun dha sa Rulu Mllutuc. Alaw ka ga muda tmalang elug snalu xihuy o “Rulu mllutuc mtalang elug xihuy” msa uri.

Pusu quri nniyah Rulu Tqrngul （關於火車的由來）

Plealay qnnita ni nbahang seejiqan ka Rulu Tqrngul nii o kndadax seejiq quri klwaan I-gi-ris, hangan na o S-ti-fun-sing. Ya bi saw ga mniq hngkawas 1781 bitaq hngkawas 1848 mhru kndadax lnglungan niya ni msbgurah bi ka knkla na. Rulu siida o sun dha sa “Rulu Ceng-chi ” ksun. Mntucing ga empqeepah bagah ka kingal ruwan sapah na hiya ka S-ti-fun-sing nii. Kdadax laqi cipik o mspat hngkawas na do musa tmabu miric. dhuq hngkawas maxal spat do, msnegun musa dmayaw ga qmpahan bagah tama na hiya ni mniq syaw tribaw thuwan hiya ni dmayaw qmpah ka hiya. Bagah qpahun klwaan I-gi-ris siida, hbaraw bi ka seejiq dmuuy kikayi ceng-chi nii ni musa hmguc qsiya truma dxgal. Iyux bi kla egu quri knkla kikayi ceng-chi ka hiya, kiya ni kndadax maxal empitu hngkawas na do, prajing musa meuyas Ptasan cipik keeman. Kawas kawas ka ga na ddaan ni mdrumuc bi smluhay, qurung bi mkla egu balay knkla na. Niqan ka kingal jiyax, Ya bi saw hnakawas 1809, wada naqih ka kingal rulu hmaqun bagah. Egu bi ka sinsiy kikayi hiya o ini dha dhqiy pkmalu smalu ka rulu kiya, wada na dhqun smalu da. kiya ni biqan dha malu bi qpahun kong-cen-su(Engineer) ksun. Siida o nbahang kari ka S-ti-fun-sing nii, niqan ka duma seejiq sa, satang dmuuy kikayi ceng-chi nii sluun dha rulu muda tmalang elug, Saw nii ka lnglungan o kuxul na balay. Ya bi piya hngkawas ka ga na ddaan mdrumuc bi qmpah, qurug bi smalu kingal bgurah rulu, hangan na o rulu kikayi ceng-chi ksun. Gaga tmalang elug siida ka rulu nii o, knttu msriyu kndadax bling tunux rulu ka qrngl niya ni puniq niya, kiya do sun dha sa “Rulu Tqrngul” tmhangan da. Ini bi kbiyax tmalang elug ka rulu saw nii, cipik bi ka qeyqaya nnapa na ni uxay malu bi qtaan ka hnigan na ni ini na psayi thang-hwang(彈簧) uri. Mido mgriq rulu kiya siida o msuqi bi ka lglgan na ni phlisan egu bi seejiq. Ana saw kiya o ini knaqih kuxul na ni knttu embiyax bi quri ddaan niya. Ga mniq hngkawas 1825 do, wada na dhqun smalu ka kingal rulu ceng-chi ga babaw dxgal. Rulu ni o niqan ppaan qeyqaya ni niqan ppaan seejiq uri. Ga mniq hngkawas nii ni empusal empitu jiyax ni mngari idas siida o ga na pqtaan seejiqan mgriq ka rulu nii da. Rulu ppaan qeyqaya o maxal dha ka kulu na, rulu ppaan seejiq o empitu ka kulu na. drusun na mapa ka mngari kmxalan tun(噸) qeyqaya ni spat kbkuy ni mrimal seejiq ka rulu nii, kingal tuki o empusal kong-ri(公里) ka tnbyaxan na tmalang elug ni ana dhiyaq balay ka kndhyaqan elug o dhqun na tmalang. Kiya ka kiya ni kawas na babaw niya do, knmalu bi ka rulu tqrngul snalu S-ti-fun-sing nii da. kndadax siida ni bitaq sayang, “Rulu Tqrngul” nii o klaun dha balay ni knmalu bi msa ka kana seejiq babaw dxgal.

Pnyahan pnatas(參考文獻)

• 白美惠. (2011). Wikipedia 維基百科 族語詞條試寫─原住民族語詞條 2011作品集. 教育部.