Nsgan Tung-hu

Nsgan Tung-hu（kari Amis o Fafukod, kari Ngayngay o Tûng-hò-hiông, kari Klmukan o Tong-hô-hiong） o ga mniq iyax tgdaya nklaan hidaw alang nyusan Tay-tung Tay-wang, mgtgut tgdaya alang nsgan Hu-ri nyusan Hwa-reyn(日語藉詞). (族語古稱S-kang-ki), mtlutut iyax tgdaya nklaan hidaw Cen-kung, mksiyaw gsilung paru Tay-ping-yang, mgtgut ryaxan hidaw alang nsgan Ci-sang, nsgan Kwan-san ni nsgan Ru-yey, mtlutut tghunat alang nsgan Pey-nan.

Nsgan Tung-hu nii o ga nklaan hidaw dgiyaq siyaw pnlaq, dxgal kska alang hiya o niqan 60 tnegkbkiyan ka dxgal hrhrus, tduwa ta psnakun nniqan kssiyaw pnlaq ni ni nniqan dxgal llabang breenux：dxagl ssiyaw gsilung o mshlus hari, ni mdka glang gsilung msbreenux, saw nii msbalay dxgal o kika pusu bi pkrana. nniqan dxgal llabang breenux o niqan ka yayung  paah tgdaya bitaq tghunat muda qluli kska hiya, naqih bi ksaan ka elug na hiya, hmut

mtqqiri. Karat na o mtalux bi ni sbhuran bgihur.

Kska alang nsgan hini ka klgan seejiq na o, kmgaaw Seejiq Tnpusu A-mis kana, pusu nnglun dha o, ida hmuma ana manu phmaan qmpahan, pusu ka kari prngagan dha o pnkari A-mis.

Endaan

Kari A-mis ka Alang nsgan Tung-hu sbiyaw o Ma-lo-a-long ksun tmngahan, hangan nii o kika hangan yayung Ma-u-ku uri, yaasa ga mniq bi pnstrngan yayung ni gsilung ka alang nii do, lala bi saan smrahaw qsulux, tai ka hbaraw bi ka dsnaw alang o, dmuuy kaji Pa-kwa musa tmqsurux kdjiyax, manu kika  ̔Ma-u-ku ̕ （Fafukod）ksun dha tmngahan da, pusu kari A-mis o   ̔qmada ami smahaw qsurux ̕ . Klwaan Cing siida, pklwaan Pyu-ma-ting ni Tay-tung-Ce-ri-cow.

1920 hngkawas siida, phyugan Tu-ran-cwi yahan peakuy qmpah ka alang nii, 1937 hngkawas siida do, pryuxan  ̔Tu-ran-cwang ̕ （Adulan）ka hangan alang nii da, pklwaan Tay-tung-ting Sing-kang-cwin. Babaw mnhdu tmjiyal brah na siida ka babaw dxgal do, pnryuxan alang nsgan.Tu-ran nyusan Tay-tung ka hangan na han, kiya bukuy na duri o kika pryuxan hangan na sayang Tung-hu da.

Niqan dha ka pnyahan hangan Tung-hu：

1. Pusu kari niya o yaasa yayung Ma-u-ku o mnda qluli ska alang nii mtmay gsilung paru msa.

2. Yaasa bukung alang nsgan Cen-cwi-cyang（陳曲江） pnlealay bi snkgulan paah baraw o,

ngalun na ka brah tgnarat hangan  ̔tung ̕ ni tgbukuy bi hangan na  ̔Cyang ̕ , Cyang nii o

mdka bi  ̔Hu ̕ ka pusu kari nii do, psepuun niya maaTung-hu da, aji uri o pusu kari hangan na Cen-cwi-cyang o, kika Tung-hu ksun. Kiya ka kiya ni, saw nii ka kari laqi Cen-cwi-cyang tgqbsuran bi laqi niya Cen-ci-ywey,  ̔ Pusu bi kari pthangan Tung-hu ka alang nsgan o, yaasa aji hmut knmalu taan ka kingal yayung qluli ni wada mtmay kska gsilung paru Tay-ping-yang msa, plealay bi maabukung alang nsgan nii ka tama mu o, pklu bi mlngu pusu kari hiya ka hangan na do o, wada saw nii mggarang ni mrana ka ini pndka kari do, kika saw nii da. Asaw hangan tama mu ksun haya ptngahan ka alang nsgan nii o, paru balay mqnuqu ha.

Pnteayus bnkgan qpahan alang

Alang Pey-yeyn, Tung-hu, Rung-cang, Tu-ran, Sang-te, Tay-yeyn, Sing-cang, seupu kana ka alang - o empitu, dha kbkuy empusal qpuruh.

Saan rmigaw

Mquri baraw qluli ka qsiya

Ga mniq elug tg11 ida bi 152 kb tnxalun ka saw sklwiun taan ka mquri baraw qluli ka qsiya nii, balay bi rbqan smalu uuda qsiya musa qmpahan nanak ka qsiya nii han, yaa ksun kiya nanak qnita seejiq, ana ga tmabuy ka qsiya mdka ga steetu qtaan do, paah hiya niqan bi hangan na da, siyaw uuda qsiya gquran matas  ̔saw sklwiun ̕ duri, ini kneru pkrana pskluwi lnglungan seejiq da.

Yaasa elug saan rmigaw qsiya steetu quri baraw nii o tmabuy ka hiya, kiya ni uuda qsiya o steetu ka snalu niya do, mhiyug ta qmita siida, mdka ini pstuq ga steetu ka qsiya gaga da, ana lmnglung mskluwi balay kana.

Tai ka mklawa ssaan rmigaw ssiyaw gsilung nklaan hidaw nii ka Tung-kwa-cu o, iiyux na tai mha malu balay yahan rmigaw ka qsiya steetu quri baraw do, malan na smmalu duri ka siyaw na hiya duri, saw ka saan ngangut, apah sbrigan seejiq tndxgal, manu saw nii do, aji wana yahan rmigaw qmita anak da, tduwa ta msangay cicih mkan uuqun ni mimah mmahun, tduwa marig ciih bbgay taxa sqaras lnglungan niya uri, ana rabang.

Saan rmigaw Tung-hu-cyaw

Hakaw Tung-hu-cyaw nii o mtlutut yayung Ma-u-ku tmayan asu alang nsgan Cen-kung ni Tung-hu, sayang o ida ga mniq hiya kana ka smudal hakaw ni bgurah hakaw, dha hakaw nii o ga qmatar yayung Ma-u-ku nii, ksun haya qmita ka hnyigan niya o, mdka malu bi taan mseusa smnlaan seejiq, ida bi ka malu karat siida, qtaan ta kana ka yama ni ayug ni yayung nii o, mdka rsuhan seejiq mkla balay rmisuh, malu balay qtaan. Prajing jiyan muda ka hakaw bgurah do, ini pdai powda tdruy ka hakaw smudal da, ngalan saw malu mseusa qtaan nanak ka hakaw nii da, tduwa musa mkksa hiya ka ana seejiq, kmuruy qmita yayung Ma-u-ku knhuway qluli mtmay gsilung paru, tayal knmalu taan.

Hakaw smudal Tung-hu nii o snalu 1930（Mingkuku 19） hngkawas klwaan Ni-hung siida, hangan na pnlealay o ̔Hakaw Yu-si-no ̕ , snalu seejiq Ni-hung pruway bi smmalu hakaw, siida iiyux dha pltudun ka uusa alang nsgan Tung-hu ni dxgal breenux Tay-yeyn, duri ni uuda wana haya ka kingal elug uuda uri, Kiya ka kiya ni, quri tgdaya o tasil mkray balay, quri tghunat o dxgal napa rngsux mhnuk balay, duri ni ska yayung o niqan tasil paru, manu saw nii do, quri tgdaya ka hakaw o tduwa smluun smka qurug hnyigan na ka hakaw nii, quri tghunat hakaw o smluun eymitu kiya, kika hnyigan hakaw nii sayang da ga.

Tung-hu saan rmigaw pnegalang Qmpringan Msngay Mrata

endaan

Mingkuku 43 Hngkawas siida, phiyug  ̔Tay-tung Ta-tung pnegalang pnspuan ̕ , kika pnegalang Tay-tung sayang, iiyux dha pkrana dxgal nklaan hidaw, siida ka thowlang klwaan Tay-wang o, saw ka malah mrata ka Ipaw o, dhiya ka  sbgay dxgal hini ni, marah mkrbu tmbul kana bbuyu qmpahan, dhiya nii o mdrumut balay ni ini kngungu ana manu msqriqu, ini pstuq tmabul ni hmuma, paah ungat bi ana manu ni bitaq saw nii niqan ana manu ka kdrmtan dha, wada mnlala pruyux ka hangna na, ni mqeepah ska qmpringan na hiya ka seejiq uri o, wada mnlala pruyux uri, paah alang nyusan Hwa-leyn ni bitaq Tay-tung ka knlbangab dxgal niya, niqan ka ga dxgal breenux, ni ska dgiyaq paru, ni yama siyaw gsilung, sayang ka qmpringan pnegalang nii o, niqan ka Hwareyn Hwencang, Ce-pen Hwen-cang ni Tung-hu pnegalang saan msangay tur nii da.

pgkla qpahan

Euda pkeudus dxgal----ini duuy sapuh, hmuma qqhuni, qqpah dnuuy

Qmpah saan msangay ni rmigaw----Tung-hu, Hwa-reyn, Ce-sang

Gmbarig pnyahan qmpah dxgal----buwax aji pndkilan sapuh, smmalu ayang

Saan msangay Ten-syeyn-cyaw

Saan msangay Tens-yeyn-cyaw nii o ga mniq tmayan bi elug paru tg23 hiya, ssiyaw na hiay o niqan ka ayug Tay-yeyn ni Tung-he-cyaw saan msangay, yaasa qmatar yayung Ma-u-ku ka ayug nii ni mdka ga smaax yama ni asi keayug paru, klwaan Ni-hung siida, ̔Sen-syeyn-sya ̕ ksun dha tmngahan, hakaw nii seuxal han o snalu pnswilan qnawal waya,  ̔Sen-syeyn-cyaw ̕ ka hangan niya.

Paah ta hakaw Ten-syeyn-sya ̕tduwa ta qmita nsxan yayung Ma-u-ku ka yama Tu-ran-san nii, rahuq qmita ta saw sklwiun hnyigan ayug nii ni, mgrbu ni gbiyan siida tduwa ta qmita nrabu mtqnay ka hbaraw bi rungay phaq, ini bi kngungu seejiq, msuwil ttama babaw hakaw hiya ka rudan bi tnburux rungay knthuk.

Kiya ka kiya ni, sun aji namu hyhuya o, miyah sdalih munan meysa uqun siida ka rrungay o iya bi qdali, yaasa ida rungay bbuyu kana ka gaga, ssayang mkan seejiq, saw smeisur ha, ana massing siida uri, qlahang bi balay ha.

Nangal phmaan qmpahan

· mami qlahi

· mami msibus

· btunux Mayhwanse

· bkiluh

· pawwa lmuan hiyi

· risah：hiyi qhuni Meyhwa ksun

·  btunux mtlawa mkray mrigan

Dseejiq niqan bi hangan

· Cang-tay-san：Psipaq qurug klwaan Tay-wang

· Hwan-i-cen：mkla bi meuyas ni pqita hnyigan, mnda pqita samaw qqtaan Hay-cyaw-ci-haw do, niqan bi hangan na da（seejiq Amis ka hiya）

· Su-mi-en：mkla bi meuyas ni pqita hnyigan na, yaasa smnalu pusu uyas samaw qqtaan hidaw ̔ Iya bi alax ̕ ka hiya do, dhuq bi mangal tg52  ̔Smmalu tgmalu bi uyas samaw qqtaan ̕ （seejiq bi Amis）.

· Cang-ce-haw：msipaq qurug klwaan Taywang

· Cang-cen-wey：msipaq qurug klwaan Taywang

[[Snakun:Truku]]