Nsgan Taymari

Nsgan Alang Taymari （Kari Paywang：Tjavualji；Kari Amis：Tjavualji[1]；Kari Teywang：Thài-mâ-lí-hiong；Kari Ngayngay：tai maˇ liˊ hiongˊ）o mniq nklaan hidaw tgtruma nyusan Tay-tung Taywang ka hiya. Ki tgdaya na o nsgan Peynan ni Alang paru Tay-tung. Lmutut na nklaan hidaw o gsilung Paru. Ryaxan hidaw o smdalih nsgan Cinghung. Ryaxan hidaw tgtruma do nyusan Tajin kida. Tgtruma o lmutut nsgan Tawu.

Nsgan Taymari o bukuy na o dgiyaq paru. Wana bi sysiyaw gsilung ka breenux ni kana do mqdgiyaq. Knpraan na sipaah gsilung smpug o yaa bi 2000 tnxalun. Karat na o mtalux sbgihur.

Kska nsgan nii o dha tnegtruan ka seejiq Klmukan (seejiq Teywan, seejiq ngayngay, seejiq Ipaw) ni kingal tnegtruan do seejiq tnpusu kida. (seejiq Amis，seejiq Rukay，seejiq Paywan) . Djiyun dha pprngaw kari o kari Paywan ni kari Amis.

Emdaan kmdasan

Nsgan Taymari balay bi hangan na o Tmawri han. Kska kari Paywan ka dngsan na o 「Bnbun dxgal thdagan bi hidaw」. Pnatas Klwaan Cin siida, niqan 「Tamawri」、「Taymari」ka hangan na.

Maxal mngari kbkuy empusal hngkawas siida kika thnganun dha「Taymari」da. Bukuy maxal mngari kbkuy mtrul empitu hngkawas do pryuxundha 「Taymari-cwang」duri ni sgun quri nyusan Tay-tung qpahan Tay-tung ka kmlawa. Wada Tgdha paru bi tnegjiyalan babaw dxgal do pryuxun tmngahan nsgan Taymari nyusan Tay-tung ni bitaq sayang.

Sjiqun

Nsgan nii o mttuku bi klgan na sjiqun. Pnspuan na o Paywan、Amis、Rukay、Ipaw、Klmukan、ni Ngangay. Nsgan hini Paywan o Pakaro qmpringan ni kika sun nklaan hidaw Paywan. Ida alang Tawan kisa balay bi. Lklukus ni knkla kndsan na ruan bi ggtgut Peynan ni Amis.

Pmspuan seejiq

Pnspuan sdseejiq nsgan nii o dha tnegtruan ka seejiq Klmukan ni msrangi kingal tnegtruan do kika seejiq Tnpusu da. Seejiq tnpusu o mniq Tawan, Peyri, Syanran. Cinrung, Towryang, ni Tjiri. Kska na hini Paywan o mniq alang Tawan, alang Peyri, alang Syanran, alang Cinrung, ni alang Towryang. Amis do mniq alang Huanyey, Jyusyangrang, ni Tjiri.

Qpahan alang bnkgan

Alang nsgan nii o sugan 9 alang ni 142 ring.

·Alang Meyhu

· Alang Sanhu

·Alang hwayen

· Alang Tayhu

· Alang Peyri( Tarowcyey),tgdaya Taymari, alang seejiq tmpusu.

·Alang Tawan(Tamawri), nsgan Alang Taymari pusu nniqan mklawa seejiq mqdiyaq. Nsgan Alang Cinhu alang Cemsin o aji kska klwaan kiya. Taymari (Cyarun)hiya o klwaan Alang Cinhu.

·Alang Syanran(Howceran). Alang seejiq mqdiyaq.

·Alang Cinrun(Kaneerun), Alang seejiq mqdiyaq. Nsgan Alang Cinhu Pimaw aji nklwaan kska nsgan Alang.

·Alang Towryang(Sarami/ tuturyan).Tasi，Alang seejiq mqdiyaq.

Rragan

·Dgiyaq Cincen

Dgiyaq Cincen Ttama Taymari ska alang elug mquri ryaxan hidaw yaa bi 13.5 kori. 「Dgiyaq Cincen qtaan ni rwaan pnegalang」yaa bi 90 hngkawas pnsnakan. Nii o kana tgkingal bi Taywan kika pmlealay bi psnakan qtaan ni rwaan pnegalang. Kana bi Pnegalang na o 462 HA ,sii paah gsilung spug tgparu o yaa bi 1450 tnxalun.

Klwaan Nihung siida, kiya ka nniqan qmquring pspngan sapuh Nyeyci ni smpusu bi mhuma sapuh Cinicina. Bitaq bi wada ngalun Kukumindu do ngalun dha phuma qqhuni da. Cung Hwa Minku spatul empitu hngkawas siida, bukuy endaan rngsux 「maspat empitu」do thjil dgiyaq Cincen hini ka seejiq alang Meysan nyusan Cyai tmadus kkeudus. Kika endsan dha ka ghak Cincen Meysan hmaan dha dgiyaq. Yaa sun baraw ka dxgal na 、ciskuy ka kntlxan na 、ni hhriq bi ka knhriqan na, manu hnraan na ka Cincen o shiya bi ni mhunuk bi uqan ni empajiq bi ni empurah bi qtaan. Knlala na hnraan o kika sun tgkingal pusu bi pphuma Taywang.

Cincen o balay bi mnadas lala bi ddjiyun seejiq nsgan Taymari, kiya ka kiya ni Minku 75 hngkwasan wada meelih ni ini pmdka seuxal da. Dduma mqpah dxgal o sblaqun dha mhuma ka Cincen da. Sayang do yaa bi niqan ka 110 lituk. Ana ya saw kiya dgiyaq Cincen o ida tgkingal tru pusu nyahan Cincen nklaan hidaw Taywang ni kika sun pusu bi yahan rmigaw nsgan hini. Nniqan hini o paah maspat kmxalan dha hngkawas prajing psramal ni maspat kmxalan tru do qpahan mklawa qsiya ni dxgal, qpahan nyusan, qpahan nsgan ni qmpringan dmqpah dxgal ka pseupu ssmalu. Babaw dgiyaq hini o niqan ttmayan suyang qtaan, ssngayan, elug ksaan, ni rduan tdruy. Kska hini o ida niqan mtrul sapah sduan. Kska dgiyaq o rahuq Cincen niqan qhuni snegil, Singhwa, bowxi bbuyu ni malan rlungan dgiyaq kika tgsuyang bi qtaan hini. Jiyax phpah dgiyaq Cincen: 1-3 idas o phpah snegil ni Sing. 4-6 idas do phpah Siyucyu ni bowxi. 7-10 idas do phpah Cinceen kida.

Pnegalang dgiyaq Cincen o niqan Cincen, rnabaw ucya, Purumi, ssibus Apu, qlupas, Ayici, usik qapal, ni pajiq dgiyaq. Kngkingal hngkawas paah nhdaan bi 7 idas bitaq maspat idas siida, qpahan nsgan ni qmpringan dmqpah dxgal o muda uuda jiyax pphpah Cincen. Tmaus hhbaraw balay seejiq isil miyah rmigaw ni sbrigun dha ka pnhuma ni spsapah sduan. Mpqpah kmlangan o aji wada smbari pnhuma da ha da, saying dhiya o mquri hari Alang pusu bi qtaan ni mrrawan pmngalan. Yaasa Alang pusu bi qtaan ni mrrawan pmngalan nii o Sayhu sayang sparu bi ni lala bi pila wada dha ddayaw, asaw bi Cinceensan pngalan prana, seejiq Cinceensan hiya paah 91 hnkwasan do snalu 「Cinceensan mniq kska lmlu mklawa qnpringan」,pklawa Cinceensan. Duri ni 96 hnkwasan 1 idas shiyu「Cinceensan i qtaan ni mrrawan pmngalan pruna qnpringan」ka pnspuan Alang. Taysaw tduwa meysa lala bi dnuyi Seyhu ni prana psmalu.

·Towriang tissyaba

Towriang tisyaba o balay bi han o hyugan plwanan qlngun tdruy. Yaa sun ka wada hari seejiq papa, paa bi 2006 hnkwasan 7 idas 1 jiyax wada phngun ta mpapa seejiq. 10 idas 1 jiyax prajing. Musa na kska qmita o kjiyax jiyax o mgrbun 7 tuki ni bitaq babaw kndaxan 6 tuki. Ssikun pkmalu hiya o kingal seejiq 10 pila.

Yaa sun ka tissyaba sttu, mquri tgtruma msalu elug qrngun tdruy o smlun na lala bi pttakar. Tgtruma o bbrigan paya ni ttgaan, tgdha do tgaan, ttgaan hiya o smluun dha mbbanah ka hhtul, nteyyu kska hiya o qtaan kana ka nnluh gsilung. Ngalan dha kana bi Taywan tkmalu bi tissyaba, lbalay bi lala bi smkukul elug qrngun tdruy miyah qmita,

Miyah qmita suyang bi tissyaba ka seejiq  qlahang , yaa saw elug tdruy qrngun ni saan msangan o ungat malu bi qmlahang smluan, iya bi hmut qmatar musa elug tdruy qrngun ni strung naqih wada.

Hnraan

·Cincen

· Rowsnhwa

·Gipu

·Sika

·Purumi

·Rnabaw ujya

· Hurungkow

·Rawyey

·Rawhuaw

·Pgu

·Kahi

[[Snakun:Truku]]