Nsgan Ci-an

Nsgan Ci-an (kari Truku : nsgan Mi-ya-may (日語), nsgan Ci-an (kari Amis : Ci-ka-su-an; kari Tey-wan o Key-an hiong; kari Ngay-ngay Tay-wang o hnang 4 nyusan : gidˋ onˊ hiongˊ; hnang Hay-ru o gid onˋ hiongˋ) ga mniq kulaw tgdaya nklaan hidaw nyusan Hua-lien Tay-wang, tgdaya o msdalih alang paru Hua-lirn, mlutut Gsilung paru ka nklaan idaw, mskkiyig nsgan Bsuring ka ryaxan hidaw, mslutut nsgan Sow-hung ka tghunat. Hmbragan seejiq ska alang o 8.4 kbuhug hiyi. Tg2 paru alang hmbragan seejiq nyusan Hualien(Hmbragan seejiq o msnsul alang paru Hua-lien), tghbaraw bi seejiq nsgan kana klwaan uri.

Paah hngkawas snii, embbiyax bi pkrana tghunat Ci-an (kiya o ga niqan qpahan smmalu Kwang-hwa) ka Qpringan snpuan Tai-kay ni qpahan nyusan Hua-lien. Tg1 daan Qbliqan bgurah tnlangan ni Sing-pak kulu qaya, Sapah sasaw samaw Wi-syu wada mnhdu phiyug sayang kida, bgurah alang niqan Hwi-ran-wan mowda qmhdu phiyug kana babaw na hi do pdkaun pkrana smmalu ka quri tghunat . tgdaya ka Ci-an o kika ga dha smluun lmnglung, meadas paru bi bbrihun ka saw nii..

Endaan

Seuxal ka nsgan Ci-an o nniqan euda kana Seejiq Tnpusu A-mis, tnhangan seuxal o “Ci-ka-su-an” sun. Kari A-mis o mgquri “Nniqan lala bi qhuni thuun ka hiya（Cikasoyay）” msa. Kiya o ndxgal 5 paru qmpringan klgan seejiq Nan-se A-mis kiya o alang Ci-cyaw-cwan, alang Riraw, alang Tawran, alang Popok ka nii. Knlwaan Nihung siida, babaw tnegjyalan Ci-cyaw-cwan  do wada psqmaun ka alang Ci-cyaw-cwan da. 1910 hngkawas qpahan pusu mdudul Taywang Ni-hung ga, pgdudug bi seejiq Ni-hung miyah tbarah thjil dxgal Huatung . Kiya do seangal na kana dxgal alang Ci-cyaw-cwan smnlaani “alang Ci-yiey”, sgun 3 nniqan Kung-ciyang(Ci-an, Tay-cang, Cing-hung, Peian) ,Cingswi(Fusing, Tawsyang), Cawfun(Yunsing). 1920 hngkawas sgun quri nniqan Ciyie(alang Ci-yey) ni nniqan Ping-yey (Ri-raw, Taw-ran, Po-pok), 1937 hngkawas knpriyux mkug ka dxgal nklaan hidaw. Nniqan Ci-yey spuun ka saw snalu 3 paru patas “alang Ci-yey” (Ci-yey, Nan-pu, Tyeyn-pu, Cu-cing), psai quri klwaan nsgan Hualien nyusan Hua-lien. Babaw tnjyalan prajing han o ida dmuuy nhangan na han, smnlaan nsgan Ci-yey nyusan Hua-lien. Kiya ni yasa lmnglung suqi bi nknux Ni-hung ka “Ciyey” ka 2 patas nii. Kiya do 1948 hngkawas prihan hangan “nsgan Ci-an” bitaq sayang.

Dxgal

Knlabang dxgal dgiyaq nsgan Ci-an 15% knpraan, msngari na 85% knbraan o tnbnaan sunu bnaqig yayung Mg-lu ni Ci-an, kndxgal na o llabang ni msbalay. karat o bgihur pnskarat mtalux hari mtalux hari. Seejiq nsgan hi o Min-nan, Ngay-ngay, Ipaw ni Seejiq Tnpusu 4 paru klgan qpuring seejiq. Ana Qqpah nngalan qmpah o mrana balay ka Qqpah nhuma ni Qqpah smmalu sbbarig. Mseupu bi kingal bi hngak dha ka elealang paru ni alang paru Hua-lien Ini bi biyaw mtrana. Niqan Qbliqan Bgurah Tnlangan, Sapah sasaw samaw Wi-syu, Kulu Qaya Sing-pak, May-tang-raw ni Sapah kndsan Paw-ya dnii tmayan qqpahan, sbbrigan qyqaya mslutut mquri alang paru. Gnhakan seejiq Ci-an o sgun saw mtqiri smudal alang Ci-an ni bgurah alang msdalih alang paru Hua-lien. Kiya o Tung-cang, Pey-cang, Nan-cang, Yi-cang, Tay-cang, Cing-hung, Jen-ri, Yung-an ni Sing-an 9 alang dnii. 9 alang nii ka seejiq na o yaa 5 kbuhug 40 kbkuy seejiq, mttuku bi 6 tnegmxalun knhbragan seejiq  na kida. Yasa mkray hari pila brigan nniqan sapah ka alang paru Hua-lien ni wada hhtngay ka seejiq na. Quri nniqun “mkkssiyaw alang paru” ida nkiya nanak miyah mrana bitaq hini da. Nsgan quri ryaxan hidaw, tghunat ka breenux tmpnaan sunu bnaqig yayung o pusu bi qpahan dxgal kana kiya. bilaq hari seejiq na. Djiyun bi kari alang o kari A-mis ni kari Ngay-ngay Teywan.

Hmbragan hiyi

Snpgan bitaq bi truma 12 idas 2020 hngkawas, snpgan seejiq nsgan Ci-an o 83,507 hiyi, knkdux na o yaa 1,280 hiyi/ km², tghbaraw bi seejiq kana Klwaan Taywang, knkdxan seejiq tg7 knhbragan kana klwaan nsgan.

Paah babaw wada kpryuxan Alang Paru ka Taw-yen 2014 hngkawas ka ngsan Kwi-san nyusan do maa tghbaraw bi seejiq nsgan kana klwaan Tay-wang. Kiya o Tg6 paru nnsgan hmbragan seejiq kana klwaan Tay-wang sayang. Bnkgan hangan kana klwaan seejiq qpahan nyusan o tg17 hangan.

Ptyusan nniqan qqpahan euda

Kiya o saw nii, Kwang-hua, Kan-ceng, Yung-sing, Nan-hua, Taw-syang, Jin-hu, Jin-ri, Yi-cang, Nan-cang, Hu-sing, Ci-an, Tung-cang, Cing-hung, Tay-cang, Pey-cang, Jin-an, Sen-an, Yun-an dnii 18 alang, spun kana ka qpuruh o niqan 498 qpuruh. Ga kska alang Ci-an ka Qpahan nsgan.

Kari

Gnrangan kari alang paru Hua-lien o kari Cung-hua-ming-ku, kari Min-nan Tey-wan, kari Ngay-ngay Taiwan. Gnrangan kari klgan Seejiq Tnpusu o kari A-mis, kari Truku, kari Sa-ki-ra-ya.

Qqpah pnyahan

Qqpah nhuma

Ga babaw gnrangan dxgal bnaqig yayung Ci-an ni Mg-lu ka nsgan Ci-an. Llabang bi ka snbrxan na dxgal, mtduwa qpahan ka dxgal na o mttuku 50 kbkuy Kungceng sngari knlala na ni pusu bi pnyahan nhuma qqpah nhumal nyusan Hua-lien. Pyahan buwax payay, bunga, baun, sqmu, usik kuyuh, pixil sknux /pixil, sari, dudux quwaq, pajiq mukan ni cicih pnegalang dnii. Kska na hi o quri sari ka tg1 paru nhuma kana klwaan Taywang . Dudux quwaq o tg1 paru bi dxgal hraan, knlbangan hnmaan o 43%t kana Taywang.

Qqpah smmalu

·      Qpahan smmalu Kwang-hwa  daka kaji samaw   

·      Smlaan tmaq lblak Cung-hwa  daka kaji samaw     

Qqpah smbarig

.Pusu sbrigan bgurah qrasan sapah Hua-lien.  

 .Sapah samaw Wi-siyug- sbrigan qaya bgurah qbliqan talangan Hua-lien.                        

.Sbrigan kinga nak sapah qaya kulu Sing-pak.  

• 7-11 o 18 sapah.                  
• Msleexan sbrigan kana sapah o 8 sapah.  
• Kuwax sbrigan Pey-ru.          
• Maytang raw.                     
• Cang-kun.                       
• Sbrigan qngqaya samaw Cey-kuw.     
• Pi-seng-ke.                      
• Pa-hwang-yun-ci.                 
• Ci-cen-su.                       
• Kang-su-mey.                       
• Pusu brihan sblaiq Cienrien 5 sapah(kiya o sapah Cian, Taican, Cian Ceciyan, Ciyengko, Cingfung)      
• Sbrigan gbiyan Cian (ga: Baang tgdaya pstrngan elug tg2 elug Cunhua ni tg3 elug paru Cunsan)