Nsgan Ceyn-su

Nsgan Ceyn-su(kri embgala o Nahuy ksun), nniqan na o tgtruma nklaan hidaw nyusan Singcu Taywang. Mseupu Dha nsgan Uhung o mdka nsgan seejiq Tnpusu nyusan Sincu. Knlbangan na o 527.5795 M2. Tglabang bi alang qqpahan kska nyusan Singcu ka hiya. Kska hini o yaa bi 200~2000 M ka knpraan na paah breenux dxgal. Pusu bi sjiqun na meeniq hini o seejiq Tayal ni Ngayngay. Kska nsgan hini o tggaaw saw ddgiyaq paah 1500 bitaq 3000 M. Kika sun niqan bi hangan na tgdaya nsgan seejiq tnpusu.Pnyahan hangan nsgan o yaa sun strngan yayung Narow ni Cyaruniqan kingal paru bi tasil ni hnyugan na o saw bi huyuq lxi.

Endaan

Maxal mngari empusal hngkawas maxal idas kingal jiyax, pnyusan Qpahan pusu Thulang Nihung Taywang ka kngkingal alang. Wada ryuxun phyugan maanyusan ksun. Alang nii o kika sun nyusan Singcu ka kangki, Kika sun tgdaya nklaan hidaw alang seejiq tnpusu pskangki na o nyusan nklaan hidaw Singcu. Siida o knkana elealang nyusan nklaan hidaw Singcu qpahan Knsat ka kangki na. Kiya ka kiya ni nsgan hini saw ka alang Yuhung o nyusan Tasi kangki na kiya.

pnegdxgal

Nsgan Ceynsu o tgdaya mlutut nsgan Kwan-si. Smdalih nsgan Husing nyusan Towing ka tgdya nklaan hidaw. Gtgut na nklaan hidaw do nsgan Tatung nyusan Iran kida. Tgtruma do plutut nsgan Tay-an nyusan Miyawri. Ggtdut na ryaxan hidaw do nsgan Uhung ni nsgan Hnsan.

Asaw bi dgiyad manu wada sun tgbrah ni tgbukuy kdhaan ka elealang. Saw ka elealang tgbrah o Sin-re, Ciya-re, Jinpin, Ising, ni Meyhwa. Tgbukuy do Yuhung ni Siyurwan dha alang. Kika sun alang pnyahan seejiq Bgala. Yuyung o niqan Takcing ni Sakyaking. Yuyung Takcing o kika sun tgbaraw bi pusu qsiya yayung Tanswei, Pusu na o pnaah tgdaya dgiyaq Pinteyn. Pusu yayung Sakyakingdo tgdaya dgiyaq Tapaceyn kida. Mstrung alang Siyuran ka dhiya ni kika maa yayung Marikuwan da. Kika sun pusu bi alang qsuyux Kuwha ni Span da.

Kbkuy ddgiyaq Taywang

Saw ka kbkuy ddgiyaq gaga mniq nsgan Ceynsu hini o dgiyaq, dgiyaq Tapaceyn , dgiyaq Taw, dgiyaq Ceyu, dgiyaq Ice, ni dgiyaq Kra-yey.

bnkgan qpahan

Alang dgiyad tgbrah

Alang Ising: Singsin, Peyjaw, Matay

Alang Ciyare: Sapin, Maysujen, Ciyaru

Alang Sinre: Sinre, Mey-yeyn, Pausan, Sweyteyn, Niyawcwey, Rahaw

Alang Cinpin: Cuwey, Cinpin, Pirin, Narow

Alang Meywha: Meywha

Alang tgbukuy dgiyaq

Alang Siyurwan:

Teynpu, Siyurwan, Taykang, Singkwang, Cnsipaw, Cinru, Yanraw, Liyein

Alang Yuhung:

Tgdaya sipaw yayung Yuhung: Yuhung, Yuraw, Yutay, Syawenkwang, Taypin, Mamey, Lipu, Masu

Tgtruma sipaw yayung Yuhung: Surey, Pinrunwen, Tay-yaw, Tgdaya Tay-yaw, Tgtruma Tay-yaw, Sumakusu.

rgagan

Btunux Ceynsu

Ceynsuyemiyaw

Saan rmigaw Klwaan Syeypa

Sumakusu

Radax qqhuni

Hrpasan Teyring

Ulay Cinpin

Ulay Siyurwan

Qmpahan rmigaw Teynjanku

Btutux Qpatur

Qmpahan rmigaw Naruwan

Klwaan hnru ni mneudus Langu Yeynyang

Sapah smudal Litungsan

Qmpahan rmigaw Sancin

Tgparu endaan

endaan tmgjiyal Syakurow

Paah maxal mngari maxal tru hnkawas (Tacen Tgdha hngkawas ) Thulang Mdudul CwucyuceynCwuMatay asi hiya bi nanak dmudul mrata miyah kmrmux mkCinaji seejiq Bgala lama. Bitaqbi maxal mngari empusal mataru hnkawas (Tacen maxal rima hngkawas) smndhug Kari Maysu ni asi bi maxal tru hngkawas qmbsyaqan na tnegjiyalan Nihung ka seejiq tnpusu.  

Endaan tmgjiyal Litungsan

Klwaan Nihung, maxal mngari maxal hngkawas bitaq maxal mngari maxal tru hngkawas mntru hmrinas geayus grkaan miyah kmrmux Litungsan ka dhiya. Asi bi hiya nanak dmudul mrata tmgjiyal dha idas ka Thulang Mdudul Taywang CwucyuceynCwuMatay. Alang nseejiq tnpusu ka Litungsan ni tgska bi Iran, Tayhuk, Towing, ni Sincu. Tapong sun dha tmngahan ka Bgala ni kika rmala sun dha. Tpung na bi o kika sun Rubi kida ni dxgal spriq aji uri o klgan dmuliq. Pusu bi alang meubung bi spriq ungat hari seejiq pdhuq. Dgiyaq nii o kika paah hini wada mseanak ka tgska tgbaraw uuda yayung Tahan ni yayung Yurow. Litungsan o kika sun alang rudan Bgala. Klwaan Nihung siida mkMariquwan, mkKaawwan, tgbukuy dgiyaq mkMariquwan, ni mkCinajispat sjiqun mniq hini. Endaan qmeepah qpahan thulang mdudul Taywang siida, Litungsan o ida tgska bi ttmaan na hhqulan, hhmaan ni kklwaan.  

Euda kmlawa rnaaw Censipaw

Bukuy dgiyaq Censipaw o niqan kingal ini hari klai qqhuni qulit. Kska rnaaw nii o ida bi niqan hmrinas dha kbkuy knlala na ka embanah qulit ni radax qbibing. Kingak tnegrmaan na o tduwa bkgun kska tgparu bi maxal radax Taywang rrnngaw Qpahan kmlawa Rnaaw. Plealay bi siida hmtur seejiq Bgala musa dmuuy dxgal rudan dha nanak ka Qpahan kmlawa Rnaaw ni manu dhiya o ida hmut msluluy kdjiyax ka dseejiq Qpahan kmlawa Rnaaw ni tndxgal SingKwang ni Censipaw. Maxal mngari maspat kmxalan mataru hngkawas wada qhduun tmatak ka qqhuni nsgan Uhung ni empsramal maah tmatak qqhuni Siyuran ka Qpahan kmlawa Rnaaw. Dhuq bi alang Sinkwang siida do sdseejiq alang Censipaw ni Singkwang miyah tpruq msaang smuri ni asi sngangay ka dhiya uri da.

Kari dha

Nsgan nii o mggtgut nyusan Towing ni nyusan Taycyung. Wana dha balay ka saw nii alang mggtgut dha nyusan. (Kingal duri o kika sun nsgan Tapu nyusan Ciya-yi. Mggtgut nyusan Taynan ni nyusan Takaw ka hiya.) Nsgan Tatung nyusan Iran do wana hiya ka mggtgut dha nyusan Bgurah Tayhuk, nyusan Towing, ni nyusan Taycyung. Klwaan ta o wana hiya ka mggtgut tru nyusan.

Sdseejiq niqan bi hangan

Kanyumey: Rudan bi ptasan dqras Taywang. Alang pncingan na o alan Teynpu nsgan Ceynsu. Wada ngalun hngak Utux Baraw empusal kbkuy mngari hngkawas kingal idas maxal spat jiyax siida.

Ynrisu: seejiq tnpusu empeuyas. Seejiq Bgala. Mntucing nsgan Ceynsu.  

Ceynpayhey: seejiq tnpusu empeuyas. Seejiq Bgala. Mntucing nsgan Ceynsu. Ida gaa qmeepah bi Klwaan Cikuku Taru.  

Wenran:seejiq tnpusu empeuyas. Seejiq Bgala. Mntucing nsgan Ceynsu dgigaq bukuy alang mkMariquwan.

Rowmeyring:seejiq tnpusu empeuyas. Seejiq Bgala. Mntucing nsgan Ceynsu alang Singru mkSweyteyn.

Cenjiciyaw:seejiq tnpusu empeuyas. Kingal gxal pnpuan kykuyuh. Seejiq Bgala. Mntucing nsgan Ceynsu mkCiyaru.

Cenpawni :seejiq tnpusu empeuyas. Seejiq Bgala. Mntucing nsgan Ceynsu alang Ciyaru.

Cenyucen:seejiq tnpusu empeuyas. Seejiq Bgala. Mntucing nsgan Ceynsu alang Ciyaru.