Nsgan A-ri-san

Pnyahan Wikipidiya

Nsgan A-ri-san(kari Cow o Psosengana, kari Klmukan o A-lí-san-hiong) o ga mniq nklaan hidaw alang nyusan Cya-i, mgtgut tgdaya alang nsgan Cu-san alang paru Nan-tu, mgtgut nklaan hidaw alang nsgan Sing-i alang paru Nan-tu ni alang nsgan Taw-ywen alang paru Kaw-syung, mgtgut ryaxan hidaw alang nsgan Mey-san, Cuci, Hwan-ru, mtlutut alang nsgan Ta-pu ni alang nsgan Na--ma-sya alang paru Kaw-syung, kska alang nyusan Cya-i o hiya ka llabang bi nniqan, seejiq na uri o hghaw balay. Psdkaun kana alang nyusa Cya-i knlbangan alang niya o ida bi kingal tnegrman(5/1), wana hiya ka dxgal nniqan seejiq tnpusu Taywang uri.

Ris(歷史)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Ida paah seuxal, alang nsgan A-ri-san nii o pusu bi dxgal nniqan seejiq tnpusu Cow, lala bi ka elealang nniqan dha. Seuxal han o niqan duma alang dha musa mgay qngqaya quri qnpringan seejiq Paywang ga mniq dhiyaq bi alang nyusan Pin-tung. Duri ni msuwil mkeekan seejiq Bunun. Hngkawas thowlang Cinrung siida, seejiq Klmukan paah alang Cu-ci ni Mey-san miyah kmrmux mkan alang nsgan A-ri-san, miying gleekan dxgal dha. Manu saw kiya ni  mkeekan kdjiyax ka dhiya ni ini baka ka seejiq Cow. Siida, phiyug alang bilaq Hwen-ci-hu ni Jwey-ri rahuq na hiya ka Klmukan ni wada embrinah mniq ska dgiyaq ka seejiq Cow. Paah hiya siida, sriyu ka kari snalu klmukan “Kari nsbiyaw Uhung” ksun.

Klwaan Nihung siida, asaw aangal qhuni qulit ka thowlang Nihung o paah alang nyusan Cya-i smmalu elug ddaan tdruy qrngul A-ri-san, prajing mtmay dgiyaq tmqhuni qulit ni panun tdruy qrngul tmabuy alang breenux. Duri ni paah hiya siida, ngalan dha saan rmigaw ka alang nsgan A-ri-san nii da.

1909 Hngkawas ida klwaan Nihung siida, matas《Endaan U-hung》nii ka thowlang alang nyusan Cya-i nii, 1913 hngkawas do bitaq na smluun kingal biyu ka U-hung nii. Siida, maathowlang Tay-wang ka Sa-ku-ma su-tu-ku o, hiya bi ka miyah dmudul smapuh hiya. Duri ni paah hiya siida, pniqun kska patas slhayan laqi bilaq hiya ka《Endaan U-hung》nii, tgsaun kana ka dseejiq tnpusu Tay-wang, aji mnatas ka dseejiq 1909 Hngkawas ida klwaan Nihung siida, matas《Endaan U-hung》nii ka thowlang alang nyusan Cya-i nii, 1913 hngkawas do bitaq na smluun kingal biyu ka U-hung nii. Siida,maathowlang Tay-wang ka Sa-ku-ma su-tu-ku o, hiya bi ka miyah dmudul smapuh hiya. Duri ni paah hiya siida, pniqun kska patas slhayan laqi bilaq hiya ka《Endaan Uhung》nii, tgsaun kana ka dseejiq tnpusu Taywang, aji mnatas ka dseejiq tnpusu Taywang, qrinut, ungat ana manu knkla, mdka samat…, asi ka tgsaun ni ptrwahun ka luqi tunux dha msa lmnglung do kika ngalun ka snalu kari endaan U-hung nii, hiya o wada huya msa knermun, mhhjiq, htngayan gnealu niya, iiyux na kmpriyux kana seejiq tnpusu o bitaq wada phqilun seejiq tnpusu ka hiya, saw nii ka qnrblingan dha tmgsa seejiq tnpusu. Manu saw kiya do 1946 hngkawas siida, lmutut lnglungan Nihung ka thowlang Kuku-ming-tu siida, tai saw aji shngiun ana bitaq knuwan ka malu endaan U-hung msa do ryuxi alang nsgan U-hung ka alang A-ri-san nii ni pniqi kska patas slhayan laqi ka endaan U-hung uri. Siida, thowlang Kuku-ming-tu nii o wada huya msa ka pnatas Nihung endaan U-hung n o ksun dha haya hmjil matas kana ka pnatas Nihung. Kiya ka kiya ni 1987 hngkawas(mingkuku 78 hngkawas)3 idas 1 jiyax siida, asi lu sriyu ka kingal endaan Tang-in-sn, kana ka dmptpatas hana prajing lmnglung empprngaw quri《Endaan U-hung》, kla suha aji balay bi ka endaan U-hung nii, pusu na balay o ssbilaq dha qmita dseejiq Cow, kika pusu niya. Yaasa saw nii do ida 1987 hngkawas 9 idas 9 jiyax siida, kana seejiq tnpusu Cow o musa msaang mksa ska alang paru, pusu bi dngsan dha o pryuxun ka hangan alang nsgan U-hung. Hngkawas 1988(hngkawas mingkuku 77)siida do yaasa niqan ka duma seejiq tnpusu Taywang sai dha rmudaw ka teykung U-hung mniq alang ntusan Cya-i hiya. Yaasa saw nii do hngkawas 1989(hngkawas mingkuku 78)3 idas 1 jiyax paah Qpahan Euda Klwaan ka kari, wada asi pryuxi ka hangan alang nsgan Uhung, smruwa priyux hangan alang nsgan Uhung, pryuxun hangan alang nsgan A-ri-san da. Siida, tai ka bukung qpahan ttgsa o powsa kari, pkngatun kana ka ga ska patas slhayan laqi hiya ka ga hmtun pqrbling rmisuh ka endaan U-hung.

Bnkgan alang[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Pgkla elealang mqeepah

Kana alang nsgan A-ri-san o niqan maxal dha ka alang bilaq, ga niqan alang nsgan bnkgan qpahan alang o ga mniq alang bilaq Re-yey(Balay bi mniqparu bi alang bilaq Ta-pang han, bukuy do iiyux dha malu saan qmpah kngkingal alang do, hjilun dha dalih elug paru A-ri-san alang bilaq Re-yey da.)

1973 hngkawas 9 idas 1 jiyax siida, ngalun ka spat alang bilaq Cung-san, Syu-hung, Syang-ring ni Cung-cen o bkgun tru alang bilaq Cung-san, Syang-san ni Syang-ring nanak da. Duri ni, Yaasa ungat ka qpahan yahan tmeayang qhuni sakus ni naqih ka elug ddaun uri do, tai ka seejiq alang bilaq Pay-swey o, wada pkngacun da nipsepuun ka alang bilaq Pay-swey ni Swey-hung, Pthangun alang bilaq Swey-hung ksun da.

Kiay ka kiya ni, 1978 hngkawas siida, yaasa alang bilaq Swey-hung ghhaw bi ka seejiq ma da o, wada pkngacun da ni ga pspuun alang bilaq Cung-san da.

2003 hngkawas 11 idas siida, nniqan bnkgan pqahan alang nsgan A-ri-san o hjilun paah alang bilaq Ta-pang(kika nniqan pnhyugan alang nsgan qqtaan patas)ni thjil alang bilaq Re-yey ida bitaq sayangda.

Alang bilaq Hung-san(kmguaw hari seejiq Klmukan ka alang Se-ku-pan, Mi-can)

Alang bilaq Ray-ci(Pnguu/pungu ksun dha tmngahan),(kmguaw seejiq Cow ka alang bilaq Ney-ray-ci, Way-ray-ci)

Alang bilaq Syang-ring (ga mniq iyax tgdaya ryaxan hidaw saan rmigaw kska rnaaw A-ri-san pnhyugan klwaan, alang bilaq Ming-yuey)

Alang nsgan Cung-cen(ga mniq tgska ryaxan hidaw saan rmigaw kska rnaaw A-ri-san pnhyugan klwaan, alang bilaq Caw-ping, Cu-san)

Alang nsgan Cung-san(ga mniq nklaan hidaw ni tghunat saan rmigaw kska rnaaw A-ri-san pnhyugan klwaan, alang bilaq Ce-cung)

Alang bilaq Se-ce(daan tdruy qrngul rnaaw Arisan, alang bilaq Se-ce-ru, Tu-ring, Te-en-ya-na)

Alang bilaq Re-yey(sqapah bi mgtgut alang nsgan Cu-ci alang bilaq Secwow, pusu bi alang nniqan seejiq Cow, alang bilaq Re-yey, Hu-ti, Ting-hu, Hu-san, Mi-yang, Se-pi, Cu-cyaw, Je-yey-he)

Aalng bilaq Ta-pang(Hiya ka paru balay alang bilaq dseejiq Cow, alang bilaq Ta-pang, Tehu-yey Pa-sa-na, Hwan-su-ryaw, Ta-te-an, Ni-ya-hu, Is-ci-an-na)

Aalng bilaq Ri-cya(kari dha o Niaeucna/Nia-ucna)(kingal nniqan bi seejiq Cow, alang bilaq Ri-cya, Ku-pi-sya-na, Spey-pey-ya, Ya-na-ca-na, Yu-hu-mi)

Alang bilaq Nasan[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Alang bilaq San-mey(kari dha o Saviki/Tanayiku)(kingal nniqan bi seejiq Cow, alang bilaq San-mey, Ca-ya-na, Ya-ma-kaw-ya, Syaw-pa-ya-yi, Ta-pa-ya-yi, Ta-na-yi-ku)

Alang bilaq Sing-mey(kari dha o Sinvi/Nia-hosa)(kingal nniqan bi seejiq Cow, alang bilaq Sing-mey,Pu-ra-se, Yu-pay-pan, Ya-yi-sa-na, Ni-ya-hu-sa)

Alang bilaq Ca-san(kari dha o Cayamavana)(kingal nniqan bi seejiq Cow,)

Rgagan[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

A-ri-san saan rmigaw pnhyugan klwaan[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

A-ri-san ska rnaaw saan rmigaw

A-ri-san alang kndsan seejiq Cow

Cu-san saan qmita nklaan hidaw, saan qmita silung rulung

Syaw-ri-yeyn-san

Cye-yn-se

Ca-san saan qmita mneudus

Ca-san Cwu-u-san saan rmigaw

Ta-na-i-ku

Yu-yu-pa-se

tglaq bung bung Ra-ra-kes

Ray-ci saan rmigaw(Tey-ta-ni, tglaq bung bung Teyn-ray, kbkuy bling, buyak saan rmigaw, daka qqtaan)

Hu-san saan rmugaw(tglaq bung bung Cyaw-rung, daan msunu saan rmigaw, bling maxal kbkuy seejiq, tasil qqtaan, daka qqtaan, ayug Teyn-yun, paru hbuy qowyux, silung pnspuyan, saan hmrapas Sye-yn-mung, bling tqian asu, biyu paru qhuni swiji, ttasil prparu, ayug qhuni subus)

alang bilaq Ri-cya(Niyaucena), Ya-i-mus saan qmita mneudus, Ri-mey elug saan mksa

Yusan saan rmigaw pnhyugan klwaan[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Pay-tun saan mtaqi

Alang bilaq Sinmay[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Ni-ya-hu-sa psslian seejiq mkbuyu

elug uusa qmita qhuni sakus ska rnaaw

smbu qnawal dxdsun Cow

Pnhmaan pnegalang[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

ucya ska dgiyaq A-ri-san

Cow-xi A-ri-san Ma-cwey

suyang knux phpah bowxi

wasabi

pajiq

hlama tutuh

abura mnihur