Mona Rudo
Mona Rudo(莫那 魯道)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Mona Rudo ge Seediq-Tgdaya ka ngalan kari seediq Mhebu, ali pnttingan neya we, 1882 knkawas, maxal mmsepac knkawas ciida,riso niqan beyax ma mpahung bale, knbaro neya ge 186, mheyu ruwan seediq bbaro bale mtana mheyu ka ddrodux, uxe uri we, piyah laqi nii dehuk mbarac ge,mkela bale musa mulung seediq, nusa mdkalan ge negu bale dmgiyal, kiya ka kiya ge kiya ngalan daha seediq ngalan kari. Tama niya Rudo pai, biqan niya heya ka seediq ngalan kari, ciida ge riso bale ka heya.
Bobo wada mradan ka Rudo Pai,mrana mrana ka beyax Moda, ngalan kari alang seediq-tgdaya, ungac ana kingal seediq hmranas heya. kiya ka kiya ge, bukun Tanah Tunux ge pdaan daha ana maanu oda musa mrabu heya,kiya smkegun mtunux bale ksacu musa kmlawa heya.
Knkawas 1909, kesacu Tanah Tunux,iyuh milik biyax tnsapah Moda Rudo, Kiya saan daha psterung ka bukun sapah kesacu meniq Mehebu ka Cingting Salan nii kingal mtunux bale qtaan ka uwa, Tiwas Rudo kusun ka ngayan niya. Heya ge swai Mona Rudo ka heya, ani nanaq ini sruwa musa psterung ka qbsuran niya, bukuy hari di, ani rabang asi ka smruwa ka heya di.
Cingting Salan daha qbsuran biya Seng Salan, meniq qnpahan dah ciida ge, puda patis iyuh psruwa prrawah muwe seediq dxegal klwaan, ini daha pdai bukun Klwaan ka patis daha ciida,babo niya da kiya hdarang daha Hraan Hido jiyax 1917 ka I Salan, bobo daha idas ka nniqan na heya di, wada mredan ka heya di, kiya qlidil niya Tiwas Rudo mtbukuy miyah duhuy qbsuran na alang Mehebu heya duri. Yasa ini daha klai manu ka pusu wada mredan ka suno niya,lnglungan seediq Mehebu hiya hiri daha wada laxal suno ka swai ngalan Kari alang daha, kiya piyah ciida di ini daha hari snhii Tanah Tunux ka dheya di, qntaan daha Tanah Tunux ka dMona Rudo ge naqih hari duri di.
Hnkwasan 1911, mtrul hnkawas ka Mona Rudaw,pndaan lnglungan Tnanx Tunux, smalu kingal laxul ka ngalan kari kngkingl alang, dsun dha rmiwau alang Tanax Tunux, musa pqita mshuya smalu jiyung psipaq ka dhiya. Pusu lnglungan Tanax Tunux o, pdaan dha pqita biyax dha, miyah pisug lnglungan sejiq, kiya melux hari ni ini hari qpaxul ka lnglungan dha ka sejiq. Mona Rudaw mkla biyax Tnanax Tunux ka hiya, kiya srngaw niya ka mbbrax alang niya “Mdka balay btunux yayaung paru knhbaraw niya ka sejiq Tanax, Tunux, nasi ta smipaq Tanax Tunux da o, empadas ta mhuqil ka ita.”
Kiya o, mrana ka pnkihan na Sejiq-Tkdaya ka Tananx Tunux, hnkwasan 1919 ni 1920 ni 1925, nuda tliyin pssri ni pprngaw ka ngalan ka alang Sejiq, lnglungan dha iyuh musa smipap Tanax Tunux ka dhiya, yasa ndaan dha nii wada klaan Tnanx Tunux da o, kiya ini uda ka dhiyada. hnkwasan 1920, Moda Rudaw ni nglan kari ising alng sejiq, wada qrbingan Tnanax tunux musa qmrmuh alang sramaw ka dhiya, Moda Rudaw nuda msaang naqih klwaan dha ka kesacu, kiya o, mniq dowriq Tnanx Tunux ka hiya do o, asi dha ka klwaan balay ka ndaan niya.
1930 knkwasan 10 idas 20 jiyax, mataru alang 300 kbkuy sejiq dndulan Mona Rudaw, musa saan tmarang btasan alang Paran hiya, musa smipaq bbukun kesacu mniyah kngkingal btasan.
Paru ndaan dha mssipaq hiya ka dhiya o, babaw niya da, idas 11 dMonaw Rudaw wada mquri qduriq hrngaw babaw alang Mhebu, kiya heytey Tanax Tunux mquri hiya sngbu ni pdaan dha hikoki muda smuiq doku, Mona Rudaw mkla sa uka biyax miyax smiyuk da, mkla ana nanak tliyin paru lhngaw ka hiya, ana nanak niqan maxal sngari ka mbrax tduwa sngbu Tnanx Tunux, yasa mkla ka hiya uxay baka Tanax Tunux ka dhiya da.
Kiya ka kiya ni, biqan na laqi na snaw ka empdudul musa smipaq Tanax Tunux,plealay na sngbu Puniq ka qlijil niya Bakan Walis, babaw niya do, wada muluh mkala bbuyu babaw lhngaw hiya, wada sngbu hiya nanak ni mhuqil ka hiya da. 11 idas 19j iyax, heytey Tanax Tunux dhok lhngaw hiya siida, qmita hbaraw qbubul Sejiq, niqan laqi ni rudaw,wada mkeyah siida qhuni kana da. Ini dad ha slayi ka qbubul Monaw Rudaw.
Dhok hkwasan 1933, dha sejiq musa maduk, nuda babaw bbuyu lhngaw hiya, kiya slayun dha hiya ka kingal tksaraw qbubul, mniq siyaw niya ka kingal puniq ni pusing. Saw qtaan dha ka qbubul mniq hiya, yasa paru ni bbaraw, mtna hari Mona Rudaw mshaya, kiya asi dha buuc Mona Rudaw ka kiya da. Babaw niya da, pdaan dha laqi niya, qmita pngsping hiyi niya ka qqiya, kiya klaan dha sa nMona Rudaw ka qbubul mniq hiya.
Babaw niya, bukun kesacu mniq Nanto, saan na pqita sapah tekong Hori hiya ka qbubul Mona Rudaw, babaw niya duri o, saan dha hmadut pusu btasan sapah byakun da, pdngun ni rhuan dha ni kiya dsun dha paru btasan Taype da.
Hnkwasan 1953, bukun klwaan Teru, psdhug kingal btunux miyah lmnglung npaqan Tanax Tunux, kiya dha saan mangan ka qbubul Mona Rudaw dsun dha Paran,saan dha mluus habung Mona Rudaw da. dhok 10 hnkwasan 10 idas 27 jiyax do o, hbaraw balay sejiq mssiri Paran hiya pdaan dha paru balay smiyan, miya lmnglung ndaan npaqn Tanax Tunux.
Smnru ndaan sejiq: Laqi qlijiq bukun btasan mniq Paran hiya, snringan niya ka bubu niya, saw manu sejiq niya ka Mona Rudaw. smiyuk ka Yaway Teymu“ dqras Mona Rudaw o saw balay mpaxul ni mtunux balay ka tunux na uri, saw nii kiya ngalan dha mpdudul. nusa rmiwau Tanax Tunux ka hiya, mkla mbiyax ka Tanax Tunux, kiya psipaq dha Tanax Tunux ka siida, kiya ini baka ka Sejiq da.
48 knkawas wada mhuqil ka Mona Rudaw. Babaw mhdu ka npaqan dha Tanax Tunux, kiya wada daan pprngaw paru dhok mksaan ka klwaan Tanax Tunux, Yasa uxay ka malu balay ka npaqan dha Sejiq ka dhiya. Bukun Tanax Tunux mniq Taywan uri o, wada kmpriyux qnrahang dha sejiq uri da.saw nii miyah psbraiq kndusan wada nhuqil npaqan Tanax Tunux, miyax prdax utux dha ni miyah psbraiq lnglungan ddlutut dha.