Israel

Pnyahan Wikipidiya
跳至導覽 跳至搜尋
Centered blue star within a horizontal triband
Flag of Israel-Kwoci Isore (以色列國旗)

Israel (以色列)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Gaga kska Yacow ka Israel, 31 30 N, 34 45 E ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 20,770 sq km (hangan na o Tg154) (knlbanga dxgal o 20,330 sq km, knlbangan qsiya o 440 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 8,174,527 hiyi.

Gaga Jerusalem ka pusu alang paru, jiyax 14 idas 5 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Israel ga wada sugan 23.80% ka dxgal qpahan, 7.10% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 69.10% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Reuven Rivlin, pnaah hngkawas2014 idas 7 jiyax 24pnrajing kmlawa klwaan.

File:Emblem of Israel.svg-Kwohwey.(國徽)
File:Israel Map by The Legal Status of The Territories-4.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay.(自然地理位置)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Isore (以色列)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Alang Isore (karui Sipolai: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; Arapoi: دَوْلَة إِسْرَائِيل‎), tgungayan we Isore (karui Sipolai: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; Arapoi: دَوْلَة إِسْرَائِيل‎), ga menag alang Conton heya na dmoi kkrahan, knkawas 1948 idas 5 ali14 pradin dmoi nag kkrangun, hmurinas 900 man heil seedig sunpegan, seedig ydaya umaban mrahun, kari rgagun kruhangun we kari Siporai, rmeguo ego uri.

Isore ga menag mgugaru aus Oya taru, kndarah cubeyo aniima lahun seedig sturegan daha hini. Alang ni gaga menag tgubaro irin Arapopantau, tgunarat na Ticonhai dahaka tgubaro Honhai yakopawan, ma mgugarug deheran dahaka Parestan (deheran ga tguirin yayun Yetan, ciasacoran), tgdaya we Ripanun, tgunarat daya msusio Sriya, tgunarat mgugarut Yetan, [9], tguirin hunat de Egibuto dahaka sinaipantau.

Deheran Isore ini kguheti, wada psuwae ppukurahan dahaka Paresutan knkawas 1947 ktaun prugagan daha menag Renhoko, kngurahan deheran na Isore we 1.52 man pinfankonri. Bobo moda mu 4 pcucebu Conton, ga babale dooyun na kngurahan deheran we 2.5 man pinfankonri. hnyegan deheran dahaka karat egu kregan [10][11]. Tolayehu we dumoi cuansin cinzon ma koci consin na Isore[12], Yerusarun we tnux pukarahan kana alang ma kana sapah pkurahan ga hiya kana (ini puniki hiya ka kofanpu) heya rubaban paru alang, sapah pkuepah alang icing ga menag Torayefu kana. Isore dmoi kruhangun Yerusarun mtukiri alang icicn menag prugagan daha nana [13].

Ga nikun deheran Isore ktaun risu we hubaro alang knurahan. kiyakana rudan Egibuto, Yasutiko bguras, Papiruntiko bguras, Posutiko, Sira macituntiko, Hasumonni wancau, Romatiko, Pacantintiko, Arapotiko, Sucucin, Egibuto, mamruwancau, Otuman trcitiko dahaka Taintiko. Knkawas 1918, Otrmantiko inibaka mcucebu, teheru alang icin de, mrurudu ka alang Arapo duri. Knkawas 1922, Kociremon sbege na inko kmurahan di. Ciida nikan kari mesa Yudaya psumaru kingan na pkurahan ma nikan alang icin msuciyu seedig Yudaya duri, kiyaka bobo mpusan mcucebu seikai, hbaro seedig Yudaya teheru dehu alang hini.

Knkawas 1947 idas 11 ali 29, kaigi Renhoko 181 bango na wada mehedu kari mesa kkurahagun Paresutan moda msuwaye ppukrahn, smuruwa Esore dahaka Parestan moda msuwaye ppukrahan, Yerusarun ma susiyo na pdaun kocikuanri [14][15]. Prugagan Renhoko seedig Yudaya wada mangan 56% deheran Parestan (so hari 1.52 man pinfankonri), babale han we 6% dunoyan na deheran alang Parestan ma 1/3 bale knegu seedig Yudaya psuseun kana seedig ga menag Parestan, anisa seedig Arapo ga dmoyi 94% deheran Parestan, ma seedig parestan 2/3 we seedig Arapo ga dmoyi nanag 43% deheran (so hari 1.15 man pinfankonri).

Tiri(地理)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Psuktaun: Esore tiri[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Nunikan:

Esore ga menag tgudaya Ripanun, tgunarat sunsipo Siriya dahaka Yetan, mkri truma ma tguirin we Egibuto. Mkuri tguerin ga mguegun ssiyo Ticonhai, tguhunat ga mtukiri icirun Airato (kesun daha Yapakowan).

Deheran na:

Knkawas 1947 ini psuanag pkrahan han 27090 pinfankonri knguheti na Parestan, berah mcucebu knkawas 1967, knguheti deheran na Isore we 20770 pinfankonri, knguheti ga na kruhagun saya we 22072 pinfankonri (kana Korankati ga na kruhagun saya dahaka deheran tguirin yayun Yetan).

Knkawas 1967 pncubuwan mmteru ali, Isore remuh deheran tuguirin yayun yetan, Korankati na Siriya, dahaka Ciasacoran na Egibuto (Egibuto kmurahan ciida) dahaka Sinaipantau. Knkawas 1982 kndalah Sinaipantau wada na tbulihun icin kana supi ma seedig ga gunbgrah hiya ka Isore, ma kndalah knkawas 2005 idas 9 ali 12 mehedu tnberih animanu kndalah Ciasacoran. kndalah nag knkawas 1967 tgunarat na Yerusarun Isore ga kmurahan kana gaya ma kana kupahan kmurahan [68], Korankauti ano ngayan na menag Siriya, kndalah knkawas 1981 ga kruhagun Isore, anisa Kocisofe we inikesa na Isore ka deheran kiya. Nima ka deheran tguirin dahaka Ciasacoran ini kehedu ppulengo dahaka Prestan nana. Ga kruhangun deheran Parestan saya we 2500 pinfankonri, ga spuun Ciasacoran dahaka gumahan tikoh deheran tguirin Yayun Yetan ga na krhangun.

Deheran ga na babale dooyun Isore nasi ini psupui ka nangan na deheran bobo 6 ali pncubuwan de, 20,777 pinfankonri kana (1% kngurahan na ksiya) bale. Netun pspun kana deheran ga kruhangun gaya na Isore de. Kiyakana tgunarat Yerusarun dahaka Korankati, dehu 22,145 ppinfankonri, ini dehug 1% knguheti ksiya na. Kana deheran ga dooyun kmrahan na Isore, psupun kana gaga garun supi ma tguirin yayun yetan knruhangan na Parestan de, dehu 28,165 pinfankonri.

Deheran:

Deheran Isore maha 4 klegan: bruengus siyo icirun, cuceka baan rumiku, deheran yayun yetan (rnutu rehengo paru [69]), dahaka Deheran bnakui Nekaifu. Deheran bruengux siyo icirun Ticonhai we kndara tgudaya sio Ripanun rmutu dehu Ciasa hunag, msemun mhuri malu deheran hiya, malu kpahun ma mhuma heyi khuni duri. Tgunarat deheran siyo icirun we rrumiku hari gaga menag cuceka alang, tgubaro na lmiku de Ciariri rumiku, mosa rumaban truma hari smunegun ddgiyat Samaria egu bici maru deheran ga menag susiyo lehengo yayun; tguhuna dngan we deheran Yuda uka hmumeru animanu. Tgunarat ddugiyat we lehengo paru Yetan, mguegun lehengo paru Tonfe dehu 6500 konri knbubaro na. Lehengo ga Isore we nadis kmari ksiya na Yayun Yetan, Icirun Ciarire, dahaka Icirun Fukin. Deheran bnakui Nekafu dehu 12,000 pinfankonri kngurahan na, dehu mdudeka deheran na Isore, ktayun Tiri de deheran bnakui Nekaifu lmutu gumaran kntalah Sinaipantau.

Cingci(經濟)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Psuktaun: Cingci na Isore[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Isore we lumaban Konyefa, klagun taan nundaan na cinci haten menag Cnton. Sucancinci na Esore haten bale, nikan maru eru na kmurahan duri. Fasezanriau na Esore (sekiyu, gasu, metan), (ppukn, heyidapa, zairio, kykeya supi) asika marui kndarah icin. Anina ini baka cuzancuyen na, haten bale ka knpahan na nunye dahaka konye. Ano ppkun heyidapa dahaka ppukn ido ini baka, so ka sama heyikhuni hana Isore de baka neheya nana ppukn ma burigun na icin ka msungari na. Cuansu, kaukoci, kyukeya supi, tennau zuanti, iyu, kauci fasie yenriau, daha ka pnhumaan na (heyi khuni, sama, dahaka lulamu hana) nii kana kkeya han na gnbarui icin ka Isore. Kutaun cobo snkuwan pila na Isore we sahari egu ka mtanah zi, marux nikan mtanah zi ka cobo na kndarah mbbarui cucin koka icin ma koka icin knbarux pila na, dma cincicia lmugelun ani na tanah zi ka cobo na dngux na we malu nudaan na kmurahan sucancinci ka Isore.

Isore egu riun ka renyo, kmari cuansu, smumarug pantauti. Ktaun patis sucie ginko, nrumaban malu knrahangan na menag Conton, ma knruhangan na dumoi zaisan maruriun ka cinciticu na ka Isore.

Hmurinas mdudeka knburehan sakin na Isore we knbulehan na Amerika,ktaun we knbulehan kndalah cinci ma supi. Nikan dma kndalah alang icin meyah knkinngan toocu. Pudaun na kegaku koncai na Isore. Pakin bnburign na Amerika dahaka knkingan toocu marui koncai, kiya ka nika pnyahun knburehan na ka Isore, dumanag munetun rrebu sucanriri ka risoku na.

Kndalah knkawas 1989 dehug knkawas 1999 seedig Yudaya 750,000 meyah tbubereh menag kndalah Suren,spegun kana seedig tnbubereh menag kndarah Sren dehug hiyaku man, dehug 1/6 kana seedig na Isore, gumahan seedig kiya nikan wada mangan paru kiyoiku, nikan seedig hakase dahaka seedig cuwanye cinun, nii de nikan dnayona haten cinci na Isore. Bobo mehedu ka luncan menag sinsucan, nikan dyawan na pkmaru cinci na Isore, kiya ka berah knkawas 1990 wada inibeyo haten.

haten cinci na dehug knkawas 1996 wada mthuwe di, pkrahan na moda mangan mtubeya kmurahan caicun dahaka cinzon, nadis seedig tnbere mdakin baro ka cinci na wada mtufuwe di. Nangan na kmurahan nii wada rurebu mtuhuwe tonfopuncan na Isore, dehug knkawas 1999 rurebu bale ka tonfopncan na. Seedig meepah 24% nikan pnyasan na daigako, konyekocia mangan berah 3 paru pnyasan na ka Isore, mangan tbukui na Amerika dahaka Holan. Seedig daha 12% nikan mnuuyas daigako [89]. hndurehari  cansu zanye na Isore wada knpuriyuh konye fancin ma knddun egu ka mtena kpahun mssudura kndalah Yenton di.

Nungye(農業)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Tikoh bale koka spegun Sekayi dmoi hakase cumwaq ksiya mntena Isore. Ini seerag qsiyat mntena hebui cmuwak pnhumaan, knguheti deheran bunakui humeru animaanu. Seedig pkepah Nunye ini dehu 5% spegun kana seedig Isore, baka na ppukun daha ka heyi khuni, sama, hana, ma heyi khuni, sama, hana dahaka wata kndarah deheran Prestan gunbarui na alang icin, priuhun na egubale suneun na mgi, heyidapa, srukemu, wada so nii kaikecu ppukun daha.

Cyawtung(交通)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

48 kana hikozio na, ga taun paru hikozoi na we pen-krian koci hikozoi ga cuceka Teraweyefu dahaka Yerusarun. Aikan na ga menag Haifa, astuto dahaka ailato . Kntisan na erurru we 18096 konri, kndisan na eru kisiya we1001.4 konri. Knkawas 2018  idas 9 ali 25 pradin daun rrupni ka Teraweyefu dehug Yerusarun.

snuhiyan(宗教)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Psuktaun:snuhiyan Isore[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Eru alang Yerusarun leehan taun babale snuhiyan seedig Yudaya menag Alang cmuca Yerusarun. Nikan Akosa Cincnsu ka alang cmuca Yerusarun, Snuheyi Pahayi nikan Kocon fayen ka alang hafa, knkawas 2008 wada ptasun Sekai Wenfayican.

Pntasan snpegan knhubaro seedig Isore dehu 76.1% snuheyi Yudaya kiyokai, 16.2% we Isuran kiyokai, 2.1% we kiristo kiyokai, 1.6% we kingan na torucu kiyokai, 3.9% ini paasu anainu kiyokai [135].

Kiyokai Yudaya nikan kaikopai, Yudaya pasopai. Seedig yudaya Isore dehu 12% smunegun Halati kiokai(dmoi huniti bale Snuhiyan yudaya), dehu 9% seedig we "nikan snuhiyan"ma dehu 35% seedig deheya na mesa smunegun ku "gaya rudan", dehu 43% seedig mesana rmugerun"mita oda saya"(kesun daha hiloni). Dehu 53% seedig sensupai"mita oda saya" snuheyi Utux baro. Ani na sokiya we, Dehug 78% seedig Isore nikan gaya daha smesun Yiyece [136].

Seedig Isore rutu Arapo, dehug 82.6% seedig snuheyi Isranciau smunegun Msurin sunnipai, dehug 8.8% seedig snuheyi Kiristo, ma dehug 8.4% smunegun Msurin torcupai. Ma nikan dma snuheyi Esranciau smunegun Snyepai cupai, Msurin Esmayipai ma Msurin Ahomatiyapai [137]. Seedig Isore snuheyi Kiristo we smunegun Toncunciau ma Tonfanli Tensiukio, kari Sira, kari Arami, kari Yameniya dahaka kari Arapo garun daha kari Kiokai.

Nikan 14 Bukio ini pntena rahun spuwan, nikan kesun Yofociau mtugimah snuhiyan Yudaya dahaka Bukio, nikan hubaro kudurig kndalah Yenan, wada mangan konmincen Isore snheyi nag Tasunfociau [138]. Nikan rahun Intuciau Isore duri, soka snuheyi Pisupai [139]. Nikan Sikociau ka Isore duri. Pahayiciau scie consin ka Isore duri, Pahayiciau nikan 「kocicunyi yen」ga menag Hafa, mknkingan knkawas hubaroriun seedig snuheyi Pahayiciau kndalah alang iciicn meyaha Causun [140].

Pspu ta kari we, aninag snuhiyan Yudaya pusu snhiyan na Isore, uxe kingan bale snuhiyan ka koka Isore, rramu na snuhiyan na koka nii, anina Kiyokai ima nikan nnikun na menag Isore hini. Hubaro seedig ini so gmutange animanu duri. rramu kiokai snuhiyan dahaka seedig ini gmutange animanu menag alang Isore maruriun ka pnsupwan daha.

sincuncifa[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Psuktaun :sincuncifa na Esore[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Ptuyusan 6 knrahangan ka sincuncifa na Isore(alang dmudun ka ptasun truma):

1 knlahangan Tgubaro(Nazaro)

2 knlahangan Hafa(hafa)

3 knlahangan Cuceka(ramura)

4 knlahangan Toraweyefu(toraweyefu)

5 knlahangan Yersarun(yersarun)

6 knlahangan tguhuna(persepa)

Pnyahan pnatas (參考資料)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]