Indonesia
Indonesia（印度尼西亞）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Gaga kska Yacow ka Indonesia, 5 00 S, 120 00 E ka gaga na nniqan.
Kana ka knlbangan na o 1,904,569 sq km（hangan na o Tg15）(knlbanga dxgal o 1,811,569 sq km, knlbangan qsiya o 93,000 sq km).
Kana ka sejiqun o niqan 258,316,051 hiyi.
Gaga Jakarta ka pusu alang paru, jiyax 17 idas 8 ka jiyax skrayan klwaan.
Manu ka dxgal Indonesia ga wada sugan 31.20% ka dxgal qpahan, 51.70% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 17.10% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Joko Widodo, pnaah hngkawas2014 idas 10 jiyax 20pnrajing kmlawa klwaan.
.svg)
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Intunisiya（印度尼西亞）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Intunisiya Konghokuo tnngayun “Intunisiya”, ma pktuwan splawa “Ingni”. Dheran gnyusan rcilung pnluwan 17,506 kana. Knlangan mgeela kneegu pnlwan ddheran. Knuglhangan musa dehuk Yaco ma Tayangco, “knlangan pntluwan dheran rcilung” kesun daha duri. Hei seediq knlangan nii hmrinas 2.8 yi, kngrahur seediq knlangan kntbuwan berih tg 4. Knlangan mtsapac, Sspooda pnbtaqan senkiyo ka pngalan kari kuohuwe ma Sosoto daha. Yaciyata ka mangal knpruwa alang. Mguayus mslutuc knlangan Papuyaniyucineya, Tongtiun ma Maraysiya. Msputing knlangan di Sinciyaqo, Feriping, ma duma dheran nAwco. Pnglaan pheyu knlangan Tongnanya ka Inni nii, ma 20 kana ka seediq knlaang. Knkawas 2017, krwanun pryuxan alangicil smepu, pnyahan knpruwan knlangan mangal berih 20 knlangan. Beyax sbaruy ge, pnyahan berih na 7 knlangan ka Intunisiya.
Kndalax naq 7th C, pstrengan bbrigan daha ka dheran rahur gnyusan rcilung nii. Lutuc na qbsuran Sanfoci Mancopoyi, pnmbbaruy di Telu daka Ingtu. Ki kndudul hmeguc kana pngaya alang icil, snhei ma spqlhangan daha ka tndheran Intunisiya nii. Tkriyak kana ka Fociyaw ma Intuciyaw. Beyax ppyahan knlangan icil remux Intunisiya, madis Isulanciyaw ka seediq gnbaruy Musuring, beyax na Owco ge madis snhei Ciristo. Bobo sndiyan kndkilan dheran paru, psteqan ka ngngalan daha naq ka ppyahan malu ksknexan bbrigan ka dheran luwan Moruciya. Bobo qnlhangan knkawas 350 na knbgurah Horan, betaq bobo mhedu pncbuwan( w.ww.II) pnkburux ka Intunisiya. Ani si, bobo mnburux knlangan ka Intunisiya nii, ndaan kana so pnsqrinuc karac, puqan sqruwan pnyahan baro, ini pskingal lnlungan, ma ppyahan stkeyan, uka knkingal ka knseesu ndaan ooda.
Anu mtgaran ka dheran gnyusan rcilung, hmrinas knbbekuy ka luwan seediq ini pntena kkari. Kiya ka luwan paru Cuwaacu mdudul ngalan mpqlahang. Kari knlangan, knlegan luwan seediq, rahur seediq snhei Musuring, ndaan knbgurah seediq pntheruy, ma knciyuk seediq meyah knbgurah tndheran, nii kana ka ngalan pnyahan na seediq Intunisiya. Pnyahan kari knlangan mesa “Bhinneka Tunggal Ika”（ini pntena niqul skadi pspuwan pkuudus）, pgkela knklegan daha ka knlangan Intunisiya nii. Knlangan eguw ppyahan ani si knrahur ba ka sseediq mqrinuc. Kiya knlangan ninu niqal ka musa sntuku ka seediq Ingni. Anaq so kiya, quri kmraguh pnyahan na pktkilan ma seediq mqlahang meyah hini, seediq pneeyah gqiyan hido, paru ba pnryuxan daha ka ooda quri posa hbangan nii.
Sehu daka Seji（政府與政治）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Congtongcu Konghokuo pooda pskingal beyax sqlhangan na ka pusu sehu Intunisiya. Knkawas1998 bobo qnlhangan na Suhatuo, paru ba ka knbgurah na kana so sqlhangan na sehu Intunisiya. Mnsepac pnrngagan rahur seediq, moda smmalu Senfa knkawas na 1945. snlmeyan Sincung, Rifa, Sufa, dungus na pcpiqun beyax na Congtong, pnugbgurah pprngagan pnsliyan, stgesa tnseediq seediq knlangan ma kana pngaya Mingcu nii.
Oda qnlangan（行政）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Qbsuran na Intunisiya ge Congtong, ma qbsuran mdudul oda hetay luwan mccebu, ma mpskagul knlangan, pgkela ooda kana so sooda ptyexan na knlangan, so pcbuwan, mptbleyaq. Bobo ndaan bukuy sqlhangan na Suhatuo（Orde Baru）, knkawas 2004, pooda senkiyo Congtong daha ka ,Hucongtong, mangal bntaqan ka Susiro. Rima knkawas ka sqeepah na ali, srwaun splutun mntexan. Quri qbsuran alang ge, spooda senkiyo kana rahur seediq ka mbqbsuran sucang ma, sucang.
Pngaya Knlangan（立法）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Cbeyo dmoi kenri beyax sehu ge quri baro, pnsliyan prngagan seediq, niqal kenri mpheyu, smmalu, ma pgkela pnugaya daka oda pckulan knlangan, psgao Congtong Hucongtong, qmlahang mrengo spooda oda knlangan na Congtong, ma ini snegul pnugaya Congtong, ngalan dnoi kenri ma, llixan. Sqlahang na Suhatuo, anaq ddaan pnrngagan na rahur seediq, ma ndaan msseli pnrngagan, anaq kesun pnsgao rahur seediq, mqlahang ka ngalan snolun kari. Mnsepac snlmeyan ka pnugaya, ki ini ngali speeyah kari ka Luwan nii di. Cpiqan ka beyax dnoi na, ngalan mpheyu pnugaya(mntena kenri daha di Singcung ma Sufa). Prngagan pnsliyan seediq ge 560 ka pngalan kari.（Dewan Perwakilan Rakyat，DPR）giing ma 132 pngalan kari msseli quri alang（Dewan Perwakilan Daerah，DPD）ka pnluwan. Rima knkawas ka sqeepah daha, mntena hari Riyangyencu na knlangan Sifang.
Psliyan prngagan na seediq nii, niqal kenri pheyu spgaya, niqal kenri qmita sooda snpegan hbangan na knlangan(pnatis na Congtong) ma , qmlahang kana pndaan oda pngaya na knlangan. Snpegan pnsugan pngalan kari nii, mrima knkawas de, senkiyo texan. Kndalax knbgurah knkawas 1998, mrana ka soda pnngalan kari seediq, ma spruun ka ooda duri di. Qbsuran alang di ge, beyax sdoi daha kenri ge, mquri peeyah kari kana so ooda ngngalan jeking ka kiya.
Pooda Pnugaya（司法）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Qori oda sufa, niqal Tifangfayen,（Pengadilan Negeri）, Kawtungfayen（Pengadilan Tinggi）, ma Cuwekawfayen（Mahkamah Agung）. Oda srengo pglayun spooda pnugluban Tifangfayen, Cuwekawfayen ka mhiti pnuqbahang ma knbulan pnkari. Niqal ka oda bbaruy Sangsufayen gbulan peruq jaysang duri. Tifangfayen（Pengadilan Tata Negara）ge mooda oda quri mangal ndaan na Singcungfa sehu. Senfafayen（Mahkamah Konstitusi）de, psmnetur quri ye mggaluk daha ka Senfa, kana so spaalix Cungtang, quri oda snhei Congciyawfayen（Pengadilan Agama）, psmnetur quri Isuranciyaw ka nii.
Luwan pooda pngaya（政黨）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Qnlhangan na Suhatuo, seengan na mpheyu bgurah Cungtang, ma laxan na ka rahur hniti Cungtang Sukano. Knkawas 1975 pooda Cungtangfaan, wano naq Censotuwanciye tang ka shiti（Partai Persatuan Pembangunan，PPP）, Ingnimingcu tang（PDI）, Cuwanyecituwan tang（Partai Golongan Karya，Golkar）teru Cungtang. Betaq sqlahang na Hapipi plaxan ka pnqlhangan na ka Cungtang. Psliyan pngalan kari seediq, niqal dungus na ge, Mingcu tang niqal dungus na ge, Mingcu tang （Partai Demokrat，PD）, Cuwanyencituwan tang, Tocungmingcu tang（Partai Demokrasi Indonesia Perjuangan，PDI–P）, Hurikongcung tang（Partai Keadilan Sejahtera，PKS）, Kuomingsuming tang（Partai Amanat Nasional，PAN）, Censotuwance tang, ma kana Mingcuhusing tang（Partai Kebangkitan Bangsa，PKB）. Niqal ka beyax na quri Isuranciyaw nii, duma naq meelih ka ngngalan senkiyo bntakan, hmeri knbgurah pnheyu na Isuranciyaw ge, mdudun mrana. Ani si, knkawas1999, 2004, 2009 sqita bntaqan daha pnsgao, mdudun meelih ka qtaan snpegan kana nngalan na ka Isulanciyaw cungtang.
Luwan Mptbele ma Oda Supi（外交及軍事）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Pntbale Knklangal（國際關係）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Sqlahang na Sukano ciida, ini sruwa pooda ptqbsuran ka sqlahang knlangan, ki knburux ma ini kdrumuc tuuman msuupu oda sndaling knlangan icil, melux pseyux oda knlangan ka Intunisiya. Betaq sqlahang na Suhatuo ka prdingan msuupu oda ppyahan ma niqal oda msdaling knlangan Sifang. Pnsdlingan na knlangan ssiyo Intunisiya, psrdlinguan ma pnheyu knlangan Tongya sehuwe ma Tongyafonghuwe, kana di knlangan ssiyo Yaco, malu bale ka pntbale daha. Knkawas 1990, psltulan spooda ka nunlixan pntbale na di Kongcan tang, Conghuwa Jenming Konhokuo. Knkawas 1950, Intunisiya tuuman ppheyu knlangan Renfukuo, ma tuman pheyu Pucemong Yuntong ma knlangan Isuran Ciyaw huweyicucu. Ma remux Tongse cuyomawyicucu, Kaynsucituwan ma Sucemawyicucu. Knlangan pnheyu suyosucu kuociyacucu, anu uxe knlmelux sntkuwan ppyahan suyo, knkawas 2008 malix msuupu luwan kii knlangan. knkawas 2016 idas kingal tuuman msua hii dungal. Knkawas 2016 idas 12 malix lixan na nii dungal. Knkawas 1966, Intunisiya mangal sdayo pnkrana kesun Jentawcucu, pnyahan hbangan nii, eguw pnyahan na di Mekuo, Sio, Awtariya ma Jupun.
Luwan mqlahang Intunisiya dmayu knlangan icil qmerac posa kari Isulanciyaw cuyi ma Luwan seediq tndhera. Knkawas 2002 pnperuq bakudang Hritawkuta, paru ba snliqan mhuqil, mangal luqah ka seediq. Pnsperuq bakudang nii, ddilan na ka oda ptrigo knlangan icil daka meyah posa hbangan pstuku seeliq knlangan icil, paru ba sneeliq na quri nii ka ingtunisiya.
Oda Supi（軍事）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Maha 30 wan hari ka supi knlangan Ingtunisiya. Pnluwan Ruciyun,（TNI–AD）, Hayciyun（TNI–AL）ma Kongciyun（TNI–AU）. Knkawas 2006, snpegan snliqan msbaan knlangan daha, spuun kana pnyahan na knlangan maha 4%. Knkawas 1998, bobo nlixan pnqlhangan na Suhatuo knbgurah oda supi, ini pgqlhangi Kuohuwe ka supi, ma niqal naq ka beyax daha dmudul nana.
Bobo pnrudu meniq alang Yaci daha ka Papuya, pnpexan supi, spqihur Jencen ka ndaan daha. bobo 30 knkawas ndaan daha knremux ppncbuwan, qulung mddaha meniq knkawas 2005 matis pnrngagan malix mccebu. Kndalax tutuy ka Susiro, spooda pqlhangan daha nanaq ka quri alang gnygusan Papuya, ani si uka ba dndungus, uka meelih paru ba pnkdiyan daha ma smeeliq qcahur kkdesun seediq.
Gnyusan dheran sqlhangan（行政區劃）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Gnyusan sqlahang dheran Intunisiya, sqlahang tgbaro na ge, 31 sung, 2 Toci ma 1 alang knlangan. bobo na tgbaro truma tg 2 ge, sen（kabupaten）ma su(kota. Sen Su truma sugan Siyang（Kesun ci, kecamatan）. Truma na Siyang dungal sugan Cun（desa ma so kelurahan）. Knkawas 2001 ka spooda knbgurah snmalu Tifangcucu. Gnyusan Tg 2 sqlahang ka pyahan beyax ba bale oda Tifangcucu, anu pusu na luwan mqlahang hili na mpdayo rahur seediq ge, sehu truma, uxe pneeyah sehu baro. Sungcunghu ge pngalan mqlahang kantoku Sen daha ka sucunghu. Mesa ango ka dheran ma seediq ka Sen Su, mpsbaang seediq ini pswae ma malix Konghokuo. Cunci Sincungci daka seediq tnalang, mggaluk di skdesun daha kdesun.
Ma niqal ka Yacitoci, Yaciyata, Jujotoci, Papuya sung, ma Si Papuya sung, paru hari ka beyax sdoyi daha.So ka beyax spqllahang alan Ciya niqal naq pngaya sptbrexan. Knkawas 2003 snmalu Isuran ciyawfa; Jujoge ge pusu pntbrexan pncbuwan na Ingtunisiya. Pncbuwan na di Jujo daka Sutan paru baka kndrmuan, kii wada ini lixi ka knlangan na Jujo, pryuxan Topesincungci. Iriancari ngayan na cbeyo ka Papuya, knkawas 2001 srwaan mangal beyax Cucuci, knkawas 2003 idas 2, gyusan Papuya ma Si Papuya. Yaciyata ka Sotu Tope sincungci.
| Niqal | Sunci sincungci | Sohu |
|---|---|---|
| Sumuntara（Sumatera） | Yacitoci（Aceh） | Pantayaci |
| Pe Sumuntala sung（Sumatera Utara） | Menran | |
| Si Sumuntala sung（Sumatera Barat） | Patong | |
| Riyawne sung（Riau） | Pekanparu | |
| Riyawneciyuntaw sung（Kepulauan Riau） | Tanjonpinglang | |
| Canpe sung（Jambi） | Canpesu | |
| Panciya-Uritong sung（Bangka-Belitung） | Pangciyapingkang | |
| Nansumuntala sung（Sumatera Selatan） | Cikang | |
| Minkuru sung（Bengkulu） | Minkurusu | |
| Nanpang sung（Lampung） | Pantananpang | |
| Cuwawataw（Jawa） | Wantan sung（Banten） | Silung |
| Yaciyata Sotutoci（Jakarta） | Yaciyata | |
| Si Cuwawa sung（Jawa Barat） | Wanrong | |
| Cong Cuwawasung（Jawa Tengah） | Sanpawrong | |
| Jujotoci（Yogyakarta） | Jujo | |
| Tong Cuwawa sung（Jawa Timur） | Susuwe | |
| Siyawsintaciyuntaw
Nusatungciyala （Nusa Tenggara） |
Hori sung（Bali） | Tungpasa |
| Si Nusatungciyala sung（Nusa Tenggara Barat） | Mataran | |
| Tong Nusatungciyala sung（Nusa Tenggara Timur） | Kupang | |
| Ciyarimantan（Kalimantan） | Si Ciyarimantan sung（Kalimantan Barat） | Kunten |
| Cong Ciyarimantan sung（Kalimantan Tegah） | Palangkalaya | |
| Nan Ciyarimantan sung（Kalimantan Selatan） | Macun | |
| Tong Ciyarimantan sung（Kalimantan Timur） | Samaringta | |
| Pe Ciyarimantan sung（Kalimantan Utara） | Tanjongsulo | |
| Suwelawesi（Sulawesi） | Pe Sulawesi sung（Sulawesi Utara） | Wanyalaw |
| Koruntaluo sung（Gorontalo） | Koruntaluosu
哥倫打洛市 | |
| Cong Sulawesi sung（Sulawesi Tengah） | paru | |
| Si Sulawesi sung（Sulawesi Barat） | Mamucu | |
| Nan Sulawesi sung（Sulawesi Selatan） | Wanciyasi | |
| Tongnan Sulawesi sung（Sulawesi Tenggara） | Kntari | |
| Maruku Ciyungtaw（Maluku） | Pa Maruku sung（Maluku Utara） | Toarnato; knkawas 2010 mtheruy Suofefe（Nyituore Ciyuntawsu） |
| Maruku sung（Maluku） | Anun | |
| Sincineya（Papua） | Si Papuya sung（Papua Barat） | Manokuwari |
| Papuya sung（Papua） | Cayapula |
Kdkilan（地理）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Mtgarang meniq gnyusan pnbaang pewe 6 tu, namwe 11 tu, tong cing 95-141 tu, lhugan Cutaw kana ka Ingtunisiya. Kndalax tdaya musa petaq tghunac niqal 5,333km, dhekan tgnarac maha 2,100km. Meniq ckceka na Yaco Taru daka Awco, sooda Tayping yang daka Ingtu yang, mccebu psruun ba sqita dheran. Dheran pngyusan rcilung 17,508 kana, niqul seediq ge, 6,000. Theran Prparu niqal Cuwawataw, Sumuntalataw, Poroco(Ciyarimantaw kesun mlawa na Inini, dheran truma niqal nMaraysiya daka Unray）, Sincineyataw（Dheran truma niqal nPapuyaniyucineya）ma, Sulawesitaw, kana Tawciyun sugan Tasiyunta ciyuntaw, Siyawsiyunta ciyungtaw, Moruciya ciyungtaw, ma Papuya sepac klegan. Yaciyata ka alang paru knlangan, meniq Cuwawataw. mgeela alang knparu ge, niqal alang Susuwe, Wanrong, Menran, ma Sanpawrong.
Dheran knlangan Intunisiya ge 1,919,440 km² （741,100 sq mi）, spegan Knuglahangan knlangan tg16. Knglexan niqul na seediq ge 134 km², pktuwan klangan tg 79. Cuwawataw ka knhbrawan niqul seediq dheran gnyusan rcilung nii, 940 km² ka knuglexan. Papuya sung Cayafong ka knbrawan ba ka dgiyaq. Lnguwan Tuopa na Sumuntala ka Tgkingal knparu, qndisa qnlliyan qsiya yayung ge, yayung Kapuasu na Ciyarimantan.
Pnyahan pnqrnutan karac（自然災害）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Pkcaan Taypiungyang, Tasiyang pankuway, Ingtu- Awco pankuway ka Ingtunisiya. Ki knegu ba ka ddgiya puniq, ma mrunun riyung. Dehuk 150 ka dgiyaq mgnurung. Kana snliqan pnperuo 19 th na dgiyaq puniq Kolakoto daka Tanpola, ma pnperuq berih 7wannen ka dgiyaq Tuopa gida mpqhedudu, klangan paru snliqan. Knii mnrunun so knkawas 2004, pnrunun paru Ingtuyang Pe Sumuntala, dehuk 167,736 mhuqil seediq, ma knkawas 2006 idas 5, mnrunun Cuwawa. Ani si dheran nadis na qbulic puniq dgiyaq, pnkleyaq dheran sphuma, ma pnkuudus kdesun pnknedux seediq Cuwawataw daka Horitaw.
Karac（氣候）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Meniq ssiyo pckaan klangan kesun Cutaw ka Intunisiya. Meniq hari karac Su jotaytici, Anu sbhuran Cifong pnkriyux qsiya squyux. Qyexan dheran breenux ge, pkcaun smepu meniq 1,780–3,175mm ka qnyaxan qsiya. Lmiqu knegu dehuk 6,100mm, Sumuntala, Si Cuwawa, Ciyari mantan, Sulawesi, ma tiril Papuya ka knbrawan qnyaxan. Hnriqan de, bbaro bale, pckaun snpega dehuk 80%; pckaun smepu kntilux ini ptheya, Yaciyata pckaun maha hari 26-30℃.
Spdkilan nniqaul（生態）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Anu meniq Jotay ka Ingtunisiya, malan knuglahang ma dheran nCiyuntaw tising, knklegan pnyahan na so mllamu ngalan tgdaha Klangan ka kneegu. mhiti nanaq knlangan Pasi. Hnreyan ma ccamac pngmaxan pneeyah Yaco daka Awtalasiya. Dheran Gnyusn siyo rcilung Siyunta rupung Ciyungtaw（Sumuntala, Cuwawa, Porocow ma Horitaw）, pneegun dheran na Yaco, ki kneegu ba ka mntena ka hnyegan na mgYaco. Kana camac so, rkelic,siniyu, singsing, dapa utux daka rako rkelic, kneegu ba mstama tnarac dheran Horitaw. Ani si wada kndudun meelih ka pnugtange daha kdkilan ma kneegu daha di. Bungan dheran lmiqu 60% bale. Ngalan kneegu pnyahan camac Yaco ka Sumuntala ma Ciyarimantan; meeyux dheran na ka Cuwawataw, ma kndnexan baniqul seediq. Eguw baka llmiqu pgniqul seediq wada ggeun ka qqhuni sphuma ppyahan. Sulawesi, Nusatungciyala, Moruciya, anu dheran paru, rahur ba ka wada pnkingal naq ka pndkilan na kana so hnruyan ma ccamac; msdaling hari ka pndkilan na di Papuya daka Awtariya.
Pnkndkilan naq kana kneegu Intunisiya, mhiti ba Awtariya, meniq Intunisiya qqbheni ge, 1,531 knklegan, ma 515 ka ka knklegan na camac mpnunuh, maha pgdaha nniqan nana ge, 36％ daka 39％. Qndisan ssiyo rcilung ge 54,716km, niqal pkdkilun rcilung ma ssiyo rcilung knklegan pnkdkilan. So ka bnaquy, mkobu bnaquy, siyo qriyan qsiya yayung, hongsuring, sanhu ciyaw, speriq rcilung, ruco yqeyaq, ma kana cenga ptbekan buwa rcilung. Dheran quri tnarac Sanhu sanciyaw（Coral Triangle）Intunisiya, niqal qcurux sanhu 1,650 knklegan. Ingkuo Cubanseciya Aarforeto. Ipuni. Haraysu, peeyah kari psgaayus pssanak camac Yaco daka kndkilan nanaq, sknaxun pgyusan pnyahan Yaco daka Awco, kesun ayus ini quti Huwaraysen. Gnyusan kyssiyo pkdkilun Rupung. Pkcaun Ciyarimantan daka Sulawesi, meniq Siyaw siyunta Ciyuntaw Horitaw daka pnceka Rongmutaw na Rongmu haysiya, ayus tgiril ge pntkilan nYaco, tgnarac ge pndkilan nAwco. Patis 《Maray Ciyuntaw》truma, mllamu ba knklegan hnreyan ma ccamac hini. Ayus tgnarac dehuk quri Sinciniya ki kesun daha Walasiya（Wallacea）.
Quri pnkdkilan（環境問題）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Dndilan smeeliq pkdkilan Ingtunisiya, pnyahn knrahur seediq remux ma pndaan kongyehuwa. Anu mqrinuc mgtange ptraguh pnyahan, ki gmruhuq spruun qmita ka smeeliq nniqul pkdkilan. So kana knuglahang sgeyu qhini llmiqu（Uxe pnooda pngaya）, llmiqu hduran puniq paru, stenge dehuk Si Ingtunisiya, Maraysiya, Striqan shengak seediq na Sinciyapo, sncqiyan pnkadi nnngalan qcurux rcilung. Ptyexan pgalang paru, ma pnkrana ngngalan ppyahan snliqan shengak, ssepuy oda rulu, pyahan qsiya, sndduwan, ma oda pdheriq qsiya snrtiqan. Snliqan so gnugeyan qhuni lmiqu daka dheran pnruco nitanti, pnsaan pgpuuxun kdkilan klangan, mangal ngayan berih tg 3 knlangan ka Ingtunisiya. Snliqan stmaun pkdkilan hnreyan, camac tndheran, kana sqlahan Kuoci Cujanpawhu Remong 140 klegan camac mnunuh, 15 knklegan mpqhedu, so ka pako qnedis qelung, singsing Sumuntala, dapa murux arung Cuwawa. Dungus sphuma skesik congri ka sgeyu qhuni llmiqu, 1800wan ha dheran pryuxan sphuma congri. Pnhmaan congri dheran, knpryuxan pdkilan, malu nngalan ka ppyahan, ani si gnquwan pnqlhangan, smeeliq dheran pkdkilan,pusu spqihur sseediq.
Oda Rulu（交通）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Eluw ddaan rulu Intunisiya, spuwan qndisan 437,759km, pnsapo 258,744km. Alang niqal basu pslutuc Susuwe ma hako paru Sulamatu na Matula Ciyungtaw, qnedis ba nIngtunisiya. Cuwawa, Matulataw, ma Sumuntalataw niqal eluw rulu puniq, Cuwawa ka mkdenux eluw, dehuk 5,042km qndisan, 565km tencihuwa. Eluw mpslutuc ciyuntaw, rcilung ma kana hqulan yyayung mptalan knlangan spuruun bale. Kana ptmaan kangko so Tanjongpuri（Yaciyata）, Tanjongpela（Susuwe）, Sanpawrong, Macun, Cikang, Wanciyasi, Panciyang（Nanpang）. Knlangan dheran pnrcilung ka Ingtunisiya. Ki niqal sapah pskyaan 676, brigan knlanan pskyaankosi Ciyaruta Ingnihankong 33 ka mtalan knlangan truma, 18 ka eluw pskiya knlangan icil. Niqal ka mptalang naq knlangan truma, Kosi Maypati, ma hmrinas maxal ka bnrigan sqlahang naq seediq mbbaruy. Eguw asi tleeluw skiya knklangan, ani si, mrudu bale ka eluw ssaan Yaciyata.
Kawte（高鐵）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Oda pnklaan kawsuteru na Ingni ge knkawas 2015 idas 7. Eluw kawte nii pslutuc alang paru Yaciyata daka alang Si Cuwawa sung na Wangrong, 150km qndsaan na. Ma yaani pqdisun dehuk alang paru tg 2 na Ingni, Tong Cuwawa sung mquri Susuwe.
Hei Tnaalang（人口）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Knkawas 2010 Snpegan seediq, niqal 2.376 yi hei seediq Intunisiya. Knlanag kgrahur ptkuwan berih tg4. 19% ka Snpegan pndkdkilan. 58% ka seediq meniq Cuwawataw, knrahur niqaul seediq dheran gnyusan rcilung. Knkawas 1960, prdingal oda ppyahan laqi tnsapah, ani si knkawas 2020 ma 2050 mprana 2.65 yi ma 3.06 yi ka hei seediq.
Klegan Seediq（民族）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Dehuk 300 knklegan seediq Ingtunisiya, ma 742 ka kari srengo daha ka tnalang. Rahur ka lutuc Nantawyicu. Sdrapun kari daha ncbeyo gr, Taywan hini ka pusu daha pnyahan. Bobo knpruwan rahur ge, seediq Melanisiya, meniq quri tnarac na Ingtunisiya. Rahur paru luwan ge, Cuwawacu, 42% ngalan hei meniq Ingtunisiya. Pnqlhangan daka pngaya paru ba ka beyax daha. Siyuntacu, Matulacu, Maraucu ka uxe pnseediq Cuwawacu. Telu ka niqal beyax pdidil ka seediq ango nii. Ani nanaq 3% ka qnbiciq, ani si kana bbrigan, gyqeya, sdooyan na seediq ango Telu nii. Anaq so nii, tgqilan seediq, ma seediq ssipaq dah aka Telu duri. Lnlungan pgknlangan, sqita mtgarang nniqal daka pnyahan daha. So nii ka nniqul, taan so knseesu, ani si, pnqraqi nniqul, snehei daka pnlutuc daha mnoda ka pneepux snliqan.
Kari srengo（語言）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Srengo kari knlalang ge, pskari Ingtunisiya. Anu ngalan pusu pnkrana kari na Riyawne Ciyungtaw, Jofo ma Mariyociya haysiya, mntena pnkari ma srengo daka kari Maray. Kari Ingtunisiya ka stgesa pyasan, ki mkela mrengo kari Ingtunisiya kana ka seediq Ingtunisiya, kana pbbaruy, pnqlhangan, kri srengo meyti knlangan, stgesa ma oda ptlaman sesu. Kari Ingtunisiya pnyahan skxilan knlangan, pntutuy knkawas 1920, pnklaan pkburux kari nknlangan bukung, ma tnnganun mesa “Bahasa Indonesia”. Rahur seediq Ingtunisiya knklegan kari mkela mrengo kingal, ma mkela kari nniqan, so kari pnslutuc nrudan daha. Anu kngrahur ba ka seediq Cuwawacu, ki pskari Cuwawa ka kari ssrengo daha. Ani si, meniq alang Papuya, 270 wan seediq hmrinas 270 wan knklegan kari Papuya ma kari Nantaw yisi.
Snhei Utux（宗教）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Uka snhei knlangan ka Ingtunisiya, ani si komuing uxe ka ini peeniq snhei utux,(Pancasila, Rima spooda spheyu knlangan tg kingal), uxe de, ngalan Kngcan tang.(Meniq Ingtunisiya ngalang Kongcancuyi ka puuyu kiya.) Anaq ptasan senfa ka ttaan oda snhei seediq, ani si mmteru luwan snhei ka pngalan na luwan pqlahang. Isuran ciyaw, Citusin ciyaw. Tencu ciyaw, Ingtu ciyaw. Fuo ciyaw ma Ju ciyaw. Uxe knlangan snhei Isuran ciyaw ka Ingtunisiya, ani si knhbrawan ba ka seediq snhei Musuring. Snpegan hei tnalang knkawas 2000, snhei isuran ciyaw ge 86.1%. Rahur ka nSunnipay Musuring, 9% ka Citu ciyaw, 3% ka Ingtu ciyaw, 2% ge, kana di Fuo ciyaw, Ju ciyaw ma thmkuwan naq Payiuw ciyaw pnrdingan. Rahur ka Ingtu ciyaw eediq Hori, Fuo ciyawtu ge seediq hari Telu kana. Anaq ango ka snhei luwan Ingtu ciyaw ma Fuo ciyaw, ani si paru ba ka dndilan na pngaya Ingtunisiya. Pnyahan seediq gnbaruy Musuring. 13 th C ka mnugaya Isuran ciyaw. mnoda Si Sumuntala, betaq 16 th C. pglaan snhei knklangan di. Tencu ciyaw pnslutlan na berih meyah pgbgurah seediq Putawya daka seediq mplutuc kari snbleya. Ma Sin ciyaw pnugbgurah Horan ciida, pnuglaan na Koaruncuyi daka dandosi Sinyicong. Rahur hari ka seediq Ingtunisiya, so ka Cuwawa Apangan, Ingtu ciyaw Hori ma Taya Citu ciyaw, ini hari qita pnlutucc pnyahan, pgmaxan pngaya tnalang ma snhei kiya.
Stgesa（教育）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Stgesa knlangan Ingtunisiya mngari knkawas. Bobo na pqdisun maxal daha knkawas. Ani si ptyexun hari snbeyax ka sppyas, uxe ango ka seediq remux pyasan ma ini qhedu muuyas pnyasan kana ka siyawse ma cucong. Dehuk 92.6% ka seediq mkela qmita patis. Oda ppyasan Ingtunisiya ge, mpuuyas Yocuyen daha knkawas, Cutung ciyawyi pyasan kuosiyaw ge, mmteru knkawas, Congtung ciyawyi sknaxun Putong cucong, Cuyecucong, ma Putong kawcong, Cuye kawcong. Pntnaan pnkteru knkawas, supuun mmteru knkawas kana. Kawtung ciyawyi ki ka tase peni, Rima knkawas. Pyasan niqal kongri ma suri daha klegan, pyasan kuori cong siyawse ge rahur ka spegan. Ma pyasan Suri yocuyen daka tase ge egu hari. Kana knlangan niqal hmrinas 15 wan kana ka siyawse, hmrinas 3 wan ka congse, 77 ka Kuori tase. Hmrinas 1300 kana ka pyasan suri tase. Paru bhangan ngayan tase ge, Ingtunisiya tase Yaciyata, Ciyacamata tase na Jujo, Ayarrangka tase Susuwe, Pancacaran tase Wanrong, Utayana tase Tungpasa ma Hasanuting tase Ujongpantang (Wangciyasi).
Alang paru（都市）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Kana hei seediq knlangan Ingtunisiya, 44.6% meniq alang paru, spegan pnkrana hei seediq alang paru pnkrana knkawas ge 1.7%. Meniq Alang paru Yaciyata hmrinas 900 wan, kana meniq dheran ssiyo alang Yamawtotanu（Jabodetabek）de, hmrinas 2,800 wan. Alang Yaciyata pkcaan pqlhangan, pngaya, oda rulu ma qpahun ppkryuxan bbrigun. Qpahan pusu sehu, kuohuwe, niqul snggulan knklangan Tasukuwan Ingtunisiya, niqun rahur sqeepah pbbaruy pneeyah iicil, speeni Yaciyata kana.
Pnugaya（文化）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Niqal hmrinas 300 kana ka luwan seediq knlangan Ingtunisiya, knkingal niqal naq ka pnugaya nrudan daha. Ndaan pntasan pntheruy kana th C, dndilan pnugaya na Ingtu, Alapo, Congkuo, Maraysiya ma Oeco. Kkiyan cbeyo kana Cuwawa. Kkiyan Hori, kana pnugaya ingtu ma kari pnslutuc ka sqita. Spheyu sapah pnugaya na Ingtunisiya, paru ba dndilan na ka Ingtu, ma uxe pkdikuh ka dndilan na Telu, Alapo ma Owco.
Ptlhayan hei（體育）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Ptlhayan hei Ingtunisiya, rseno ngalan pndungus, seediq mprigo ngalan daha bakuci uxe pnugaya. Cubu yimawciyo daka cuciyo kuxul daha bale ptlhayan. Pntlhayan knlangan luwan yimawfciyo, kndalax knkawas 1949 - 27 ce, mn13 mnangal snadu Tangmusupe pnssengan. Bobo knkawas 1992 ngalan pssengan Aawyun ka yuiciyo, eguw ba nngalan snadu duri. Snadu Yupape mnteru ka mnangal berih ngayan. Tungciyo ka kingal ngalan ptlhayan pssengan ncbeyo. Knkawas 2018 idas 8 ali 18, Yaciyata, Cyuikang, ma Wanrong mgeegul pooda ti18 ce Yayunhuwe.
Pupuqan（飲食）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Ini hari pntena ppuqun knkingal tndheran, ngalan pusu ka shangc Telu, Owco, Congtong ma Ingtu. Beras ka ptngiyan, dmatan sama ma kana so wawa. Pceheya(rmabang ba ka ucik), yeciyang, hei qcurux, hei rodux ngalan pyahan phpure. Shpure kana so ptqeran, spuuduh.
Spkela（媒體）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Sqlhangan na Suciyano(Knkawas 1962-1967), pheyu sqlahang ka oda pgkela seediq, ma seengan ka spkela knlangan icil. Malix Suciyano, lixan ka pnqlhangan daha, pnlxelan spkela mrana ka oda spkela seediq. Bbrigan sqita terebi niqal pnqlahangn na knlangan Terebi Intunisiya, 10 ka terebi gnbbaruy knlangan truma, ma eguw hari ka Terebi kosi laalang duri. Quri kuwangpon niqal Ingtunisiya Konghokuo kuwanpotentay, ma 100 ka kuwangpo tentay Nsehu alang, ma hmrinas 400 ka pqlhangan naq seediq kuwangpo tentay . Klabuy sinbung nTensukiyo《Sinbung Ropan》（Kompas）ka egu pnyahan, niqal so《Sinbung Sohuwe suco》,《Singbung Brexan》. Singbung klabuy Ingkuo ge, niqal 《Yaciyata Yopaw》,《Intunisiya Supaw》,《Ingni Kuwancapaw》. Sinbung klabuy Telu ge, kana《Kuoci Jupaw》,《Centaw Jupaw》,《Ingni Sangpaw》,《Sinsung Jupaw》,《Hoping Jupaw》,《Suce Jupaw》.
Pnheyu（建築）[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]
Anu meniq gnyusan ckceka klangan ka Ingtunisiya, Karac mhuriq kntlexan. Ini qalang qnabil ka pnheyu, pdayo sbghuran ma spgarang kntlexan. Dmamux sqere hido daka sqere qyuxan, mllamu ka pnyahan ssalu. Meniq alang mangal epux qtinuh, skesik ma sdamux snmalu dheran. Dnnamux alng paru ka kawara mtanah. Pnheyu paru ge, Porofutu na Fociyaw (Knbtunux tnbeku berih tg 7 knlangan) , ma Puranpana na Ingtuciyaw paru ngayan. Kana daha stbeku Renhokuo Ciyawkouncucu Hniti Pnugaya nRudan klangan.