Georgia
Georgia（喬治亞）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaga kska Yacow ka Georgia, 42 00 N, 43 30 E ka gaga na nniqan.
Kana ka knlbangan na o 69,700 sq km（hangan na o Tg121）(knlbanga dxgal o 69,700 sq km, knlbangan qsiya o 0 sq km).
Kana ka sejiqun o niqan 4,928,052 hiyi.
Gaga Tbilisi ka pusu alang paru, jiyax 26 idas 5 ka jiyax skrayan klwaan.
Manu ka dxgal Georgia ga wada sugan 35.50% ka dxgal qpahan, 39.40% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 25.10% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Giorgi Margvelashvili, pnaah hngkawas2013 idas 11 jiyax 17pnrajing kmlawa klwaan.
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Cyawcuya（喬治亞）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cyawcuya u knlangan sntaring co, dxral u sntaring Oco mi Asiaco ddha co, binaw alaw ka bungka dha pa wada run bay Oco, so kiya ngalan dha knlangan Oco uri. MnSuryeyn cyamong kohokwo ka dhiya uri han, kngkawas 1991 idas 4 diyax 9 balay bay dukuricu, muwaya bay soto u Cuweyyato Cyamusahuarcia. Babaw dukuricu daw wada sndhu hangan dha u“Cyocuya konghokwo”, kngkawas 1995 idas 8 diyax 24 cida knlangan niyi u wada muda smmalu burah keyngpo, hangan knlangan dha u “Cyocuya”, mndukuricu knlangan kwosyey cngyeyn. Alaw ka kngkawas 2008 mccbu Nanawsaytiya, spuda gikay kngkawas 2008 idas 8 diyax 14 ka Cyocuya wada muda mnhdu kari ptalax dukuricu kwosyey ka pnstqan dha kari, kiya mi kngkawas 2009 idas 8 diyax 18 mnhdu kana uuda mi,balay bay ptalax. Knrbangan kana dxral Cyocuya pa dhuq 69,700 pinghwang kongri(kiya kana ka Abuhacu mi Nanawsaytiya); knhbrawan dha u niqan 4,352,224 hiyi sediq(kngkawas 2011 jnko tongci); pusu bay minjoku u Cyocuya joku(70.1％), niqan duma uri ka Yameyniya joku, Orosu joku mi Yasaypayjan joku; dduwi kari seyhu pa kari Cyocuya, nniqan dha sediq hini u mkla kari Orosu uri; hbaraw bay sediq ka snluhay snhiyan Tongcngkyo, ini khbaraw ka snluhay snhiyan Isurankyo. Cyocuya, kiya mi Cyocuya pa wa mniq nniqan mkngahu Qalux Ucilung, tudaya u msdalih Orosu, tuhunac u msqapah Tuarci, Yameyniya, Yasaypayjan. Cyocuya ka tnualang bukung Suryeyn Sutarin, saya daw quri so seyji ka Cyocuya u mquri Omong mi tuiril knlangan, pusu bay sngtangan dha pa mtumal Omong. Cyocuya so
Rikisi（歷史）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas] |
Cyocuya bungka u tna prading cbiyaw bay na, malu snolun miying Cingtong jiday, mnsndiyan ncbiyaw bay 180 knbkiyan kngkawas smudal tasil jiday icu ka Cyocuya. So kiya, rikisi Cyocuya pa hmrinas 180 knbkiyan kngkawas. Mnniq Cingtong jiday, wada mrahul kana ka lealang, knkla ssalu Cingtong ka prading daw, ini pntna ka txtaxa alang u prading mtmay ka Kiristokyo daw wada pkngatun ka jiyi rudan cbiyaw pnrmaxan jiyi Sira mi Syuriya ka wada sbrahun rmirih dmuwi.
Babaw na iyax 300 kngkawas daw wada mtumal mccbu Tnarac Roma tikwo mi Posu tikwo ka Cyocuya. Bukuy dungan u mnuda qnlhangan Arapo mi sediq Yameyniya; kngkawas 1220 knrmux Kawcyaso ka Mongku tikwo; kngkawas 1386 dhuq kngkawas 1403 iyax na niyi pa wada yahan knrmux Teymuar, wada mchdil baynliqan cida ka keyjay mi bungka Cyocuya, kndadax cida daw wada so ini knhmuya da. Kngkawas 1453 cida Otuman tikwo ka wada ptkimax Cyusutantingpaw, Cyocuya mi tuiril knlangan u wada pstuq 300 kngkawas ka pnluban dha peyyah cida.
Kngkawas 1783 cida Sao suri ka mtmay nniqan hiya, Orosu ka snblayaq qmlahang mndungus mi niqan congcucweyn. Kngkawas 1804 dhuq kngkawas 1864 iyax cida, Cyocuya cupang kndudul yaha mddayak mluk Tio. Kngkawas 1921 idas 2,3 iyax cida, wada phyuwan ka Cyocuya Suweyay, kiya mi wada tumal Suryeyn ka kngkawas 1936, knpriyux hangan Cyocuya Suweyay sohuy cuyi konghokwo. Kngkawas 1985 Kopacihu ka wada phyuwan Suryeyn kyusanto congyang ingkay congsuci, wada mbukung balay Suryeyn daw, mbiyax bay dmudul ptrawah mi knpriyux cngco, Suryeyn txtaxa ntumal konghokwo u skkingal smatang ptalax Suryeyn; kngkawas 1990, Cyocuya knbaraw bay Suweyay pstuq kari wada smliq waya ka Suryeyn ryeynpang tyawyey, kiya mi pusa kari pusu biyax sweynyeyn, wada knpriyux hangan knlangan Cyocuya konghokwo.
Kngkawas 1991 idas 4 diyax 9 cida, pusa kari ptalax Suryeyn dukuricu. Kngkawas 1991 idas 8, wada ini pndungus ka mluk biyax cngpoyeyn mnhmuk bukung brah Suryeyn Kopacihu daw, spuda Orosu ka pusu bay mi maxal kingal ka Suryeyn cyamong konghokwo mssli phiyu “dukuricu knlangan kwosyey”, Cyocuya u hana prading han pa ini tumal han, dhuq kngkawas 1993 idas 12 prading ka tumal “dukuricu knlangan kwosyey”, kngkawas 2008 idas 8 diyax 8 ka pusa kari mtalax. Kngkawas 1996 idas 4,“Cyocuya konghokwo” wada knpriyux hangan knlangan Cyocuya. Kngkawas 2003 cida mnuda Meykuy koming, soto Aytohwa Syeywanacu ka wada plixan. Mihayiar Sakasuweyri ka rmirih daw, lmutuc minjoku cuyi isu singtay mi, krinah mquri tuiril knlangan ka cngco niya.
Kngkawas 2008 idas 8 diyax 7 cida, butay Cyocuya u mcbu msqapah Orosu ka Nanawsaytiya cucucyu, smatang na ngalun qmlahang seyhu heytay ka dxral hiya dungan. Mccbu Nanawsaytiya u kiya ka niyi ka pnrdingan niya. Kngkawas 2008 idas 8 diyax 8, butay Orosu ka miyah kongsi cnbu Cyocuya. Spuda kongsi, kiya mi mnuda lmlung malix Awyun, cmiyuk kari ka seyhu Orosu u uxay mnuda kongsi mnchaya. Oco ryeynmong mbahang uuda niyi daw knllu pusa kari quri psblayaq, Orosu cida u kasi tura rmngaw “ini sruwa knlangan OMey tumal”. Kngkawas 2008 idas 8 diyax 28, Orosu ka pusa kari smruwa Nanawsaytiya mi Abuhacu dukuricu. Kiya ka cniyuk niya, Cyocuya u so kusun ka wada malix pnluban dha Orosu.
Kngkawas 2017 idas 9 diya 26 cida, Cyocuya gikay spuda meytaq hyo wada muda snbarah matas quri keyngpo ka ang. Snbarah matas quri keyngpo ang u mniq kngkawas 2018 babaw soto seyngkyo daw prading muda, cida daw, Cyocuya u muda so dmka soto pwaya knpriyux quri gikay pnway knlangan.
Tiri(地理)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas] |
Cyocuya ka knlangan sntaring co, dxral ka sntaring Oco mi Asiaco ddha co, Cyocuya tuiril mi Qalux Ucilung pa mslutuc 310 kongri; mniq tudaya u niqan kingal msuayus Orosu ryeynpang, knbaraw niya u 723 kongri. Kana nniqan lnglingay Cyocuya pa kmrinas 2/3 ka dwiyaq, tudaya ka tudu ddwiyaq beyhing kawcyaso, tuhunac ka tudu ddwiyaq tiping kawcyaso, to bay so hmrinas haypa 1000 meyta kana. Tkcka lmiqu llbu dxral, brnux mi brnux baraw, mkngahu Qalux Ucilung ka Koarsita llbu dxral. Tubaraw bay u wa mniq tudaya tnuayus dha Orosu dwiyaq Suhara, haypa 5193 meyta. Pusu yayung u niqan yayung Kura mi yayung Riawni, mktubaraw mi mkturuma ka qqsiya, mndungus bay ka ddiyun qqsiya. Nmkmtilux karac, tuiril u mkhuriq, tunarac u mkdngu. Knkingal nniqan u mtura bay kntlxan mi knskuy ka karac. Misan u tuiril ka mkmuxul, tunarac lmiqu ka mskuy, rbawan daw mtilux bay kana ka lnglingay; tnkawas ka qnyuxan qsiya tuiril u 1,000~3,000hawmi, qnyuxan qsiya tunarac u 300~800 hawmi balay.
Seyji (政治)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cyocuya u pnway knou tang mincu knlangan, pnwaya seyji ka murux kwohuy neykocu, kwohuy gying u muru knhbrawan hiyi cngtang dayhyocu pnhiyu, kana bay knhbrawan u 150 hiyi. Mniq quri so waycyaw cngco pa, mquri Omong knlangan mi mqnaqah Orosu. Kawas nduray niyi u mbiyax bay iyux tumal Omong, kiya mi mtmay Peyyey hwangyu tisi.
Pusu cngtang:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]- Tonyi minjoku undo tang: Tawey Pakaraco ka tangcusi dha, pndkanan kana kwohuy u 40% ka knhbrawan sicu dha.
- Cyocuya spi: Irakori Cyaripasuweyri ka cusi dha, pndkanan kana kwohuy u 60 ka knhbrawan sicu dha.
Singcng cyuhwa（行政區劃）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas] |
Cyocuya singcng cyuhwa u kiya ka ddha cucu konghokwo mi 9 ka cyu(kwahaw ka sohu), mi Sotu Tipirisu:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]1.Abuhacu cucu konghokwo (Suhumi)
2. Acaar cucu konghokwo(Patong)
3.Sameykoryeyro-Sangsuwanyeyciya co(Cukotiti)
4.Kuriya co(Awcuarkayti)
5.Raha-Ryeycihumi-Syasuwanyeyciya co(Anpurorawri)
6.Imeyryeyci co(Kutaisi)
7.Samucuho-Cawahoci co(Ahaarciho)
8.Suta-Katori co(Kori)
9. Mucuhota-Mucianyeyci co(Mucuhota)
10. Koweymo-Katori co(Rusutawey)
11.Kahoci co(Tayrawey)
12.Tipirisu (Tipirisu)
Ini balay bay toncu:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]1. Abuhacu cucu konghokwo (Mndungus bay dukuricu; Abuhacu)
2. Nanawsaytiya cucu co (Mndungus bay dukuricu; Nanawsaytiya)
Keyjay(經濟)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cyocuya ka knlangan sntaring co, dxral ka sntaring Oco mi Asiaco Cyocuya tuiril mi Qalux Ucilung pa mslutuc 310 kongri; mniq tudaya u niqan kingal msuayus Orosu ryeynpang, knbaraw niya u 723 kongri. Kana nniqan lnglingay Cyocuya pa kmrinas 2/3 ka dwiyaq, tudaya ka tudu ddwiyaq beyhing kawcyaso, tuhunac ka tudu ddwiyaq tiping kawcyaso, to bay so hmrinas haypa 1000 meyta kana. Tkcka lmiqu llbu dxral, brnux mi brnux baraw, mkngahu Qalux Ucilung ka Koarsita llbu dxral. Tubaraw bay u wa mniq tudaya tnuayus dha Suhara, haypa 5193 meyta. Pusu yayung u niqan yayung Kura mi yayung Riawni, mktubaraw mi mkturuma ka qqsiya, mndungus bay ka ddiyun qqsiya. Nmkmtilux karac, tuiril u mkhuriq, tunarac u mkdngu. Knkingal nniqan u mtura bay kntlxan mi knskuy ka karac. Misan u tuiril ka mkmuxul, tunarac lmiqu ka mskuy, rbawan daw mtilux bay kana ka lnglingay; tnkawas ka qnyuxan qsiya tuirilu 1,000~3,000hawmii, qnyuxan qsiya tunarac u 300~800 hawmi balay.
Seyji(政治)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cyocuya u pnway knou tang mincu knlangan, pnwaya seyji ka murux kwohuy neykocu, kwohuy gying u muru knhbrawan hiyi cngtang dayhyocu pnhiyu, kana bay knhbrawan u 150 hiyi. Mniq quri so waycyaw cngco pa, mquri Omong knlangan mi mqnaqah Orosu.awas nduray niyi u mbiyax bay iyux tumal Omong, kiya mi mtmay Peyyey hwangyu tisi.
Pusu cngtang:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]- Tonyi minjoku undo tang: Tawey Pakarac ka tangcusi dha, pndkanan kana kwohuy u 40% ka knhbrawan sicu dha
- Cyocuya spi: Irakori Cyaripasuweyri ka cusi dha, pndkanan kana kwohuy u 60% ka knhbrawan sicu dha.
Singcng cyuhwa(行政區劃)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Cyocuya singcng cyuhwa u kiya ka ddha cucu konghokwo mi 9 ka cyu(kwahaw ka sohu), mi Sotu Tipirisu:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]1.Abuhacu cucu konghokwo(Suhumi)
2.Acaar cucu konghokwo(Patong) 3.Sameykoryeyro-Sangsuwanyeyciya co(Cukotiti)
4.Kuriya co(Awcuarkayti)
5.Raha-Ryeycihumi-Syasuwanyeyciya co(Anpurorawri)
6.Imeyryeyci co(Kutaisi)
7.Samucuho-Cawahoci co(Ahaarciho)
8.Suta-Katori co(Kori)
9.Mucuhota-Mucianyeyci co(Mucuhota)
10.Koweymo-Katori co(Rusutawey)
11. Kahoci co(Tayrawey)
12.Tipirisu(Tipirisu)
Ini balay bay toncu:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]1.Abuhacu cucu konghokwo (Mndungus bay dukuricu; Abuhacu)
2.Nanawsaytiya cucu co (Mndungus bay dukuricu; Nanawsaytiya)
Keyjay(經濟)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pnsltudan Cyocuya pa mndungus bay knlangan mqpah ppnwalang, mhuma hiyi pnwalang mi ociya. Kcka niyiv u sinaw budo Cyocuya pa niqan hmrinas 8000 kngkawas sngari ka ndanan niya. Uxay wana kiya, niqan kwangcan niya na, kiya ka knkana mong mi dong. Alaw ka nyahan muru Suryeyn, kawas nduray niyi pa id aka cihwa keyjay. Kndadax kngkawas 1991 ka wada mlhlah ka Suryeyn daw, Cyocuya u smatang bay mquri sucang keyjay. Binaw alaw ka ini kndhu ka seyji dha nanaq, knttu mccbu ka dhiya nanaq uri, kiya ka ida mstabuy ka keyjay dha niya na. Kngkawas 2001, pndkanan 54% ka qnqrinuc knhbrawan hiyi sediq Cyocuya. Kiya mi wada run bay Orosiya ka keyjay niya Cyocuya. Kngkawas 2006 cida pa wada pusa kari ka Orosu u hmtur cinko sinaw budo Cyocuya, wada kasi krudu ka keyjay Cyocuya. Cida uri u knmumal pkrana knkrayan gasu sbari dha Cyocuya ka Orosu, wada kasi krana ka knkrayan kana qqiya Cyocuya. Dhuq kngkawas 2014, Cyocuya uka qpahunryu sediq u 13.7%. Kiya mi kcka GDP u, kongyey ka 17%, mawyi ka 17.3%, kiya mi cyawtong mi cyeyncu ka 16.8%, quri so qpahun mpqpah ppwalang u 6.2% balay kiya. Kndadax 21 seyki beytaq saya pa, wada kndudul mrana ka keyjay dha Cyocuya Kngkawas 2007 cida, Cyocuya balay bay kwoney nngalan knkana knranacyu u dhuq 12%, wada mkbiyax bay ini biyaw mrana ka keyjay Cyocuya quri tunarac Oco. Alaw ka mnkingal kngkawas ka cingciti dha u kndadax tu18 mkala dhuq tu12 ka wada ngalun Sucyey inghang “Sucyey icibang cingci kaykoco”, Sucyeyinghang kngkawas 2019 “Ingsang hwancing pawkaw” kcka u wada mkala brah dhuq tu6 bang da.
Knhbrawan hiyi sediq（人口）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Spuda kngkawas 2005 idas 7 ka pnspuwan smpu, kana knlangan Cyocuya cida pa niqan 4,677,401 knhbrawan hiyi sediq, kcka niyi pa wa trahuc niyi ka pnsnakan minjoku:
| Sediq Cyocuya | 83.8% |
| Sediq Yasaypayjan | 6.5% |
| Sediq Yameyniya | 5.7% |
| Sediq Orosu | 1.5% |
Kcka knlangan knhbrawan sediq Orosu u wada dukuricu ka knlangan daw wada kndudul tnhdil icil da. Mnniq Abuhacu ka sediq Abuhacu mi Nanawsaytiya ka sediq Awsaytiya u smatang ptalax Cyocuya dukuricu kana. Kcka knlangan u niqan ddha Cyocuya minjoku, kiya ka sediq Suhwan mi sediq Mingkoryeyar, kiya mi miyah ini khbaraw ka sediq Racu. Sediq Racu u pusu bay pa wa mniq Tuarci ka nniqan dha. Kcka knlangan u niqan tntikuh knhbrawan txtaxa minjoku niqan: sediq Syuriyya, sediq Sira, sediq Kuto, sediq Tatan mi sediq Ukoran, sediq Maysuhoto Tuarci.
Kndadax mnlhlah ka Suryeyn daw, alaw ka Abuhacu hantay butay ka dmudul ptalax, mqriqu uuda Acaar mi Nanawsaytiya, quri sediq tnknlangan u wada balay skwitun, kiya mi wada pkhnuk balay quri keyjay dha uri. Mqriqu wiman ka qpahun, wada beytaq pkwixun mquri knlangan icil miying qpahun ka hmrinas 10 knbkiyan knhbrawan hiyi sediq, kcka niya u umaw musa thdil Orosu. Alaw ka ini tduwa ka quri seyji, ini hari sruwa tnquli laqi ka sediq tnknlangan, mtutinglaqi rabu u ini krana-mssiyaw ka Yameyniya u u mntna snturung mqriqu uuda niyi uri. Knhbrawan hiyi sediq knlangan saya pa, wada mlih 50 knbkiyan kngkawas 1990 Suryeyn jiday, binaw spuda kari qnita kwancacya, knhbrawan hiyi sediq ssaya ka Cyocuya u ya bay wada dha prnan.
Snhiyan（宗教）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]| Tongcngkyo (Pnrhulan Cyocuya cng) | 83.9% |
| Isurankyo | 9.9% |
| Pnrhulan Yameyniya sutu | 3.9% |
| Teysu kyo | 0.8% |
| Quri icil | 1.5% |
Pusu bay slhayan snhiyan u Tongcngkyo (Pnrhulan Cyocuya cng), snhiyan icil u niqan pnrhulan Yameyniya, Roma Teysukyo, Kiristo burah kyokay, Isurankyo.
Bungka（文化）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]spuda Kawcyaso Ipiri Cbiyaw u mnngalan dha jiyi Cyocuya ka mnniq kngyeyn 284 wangkwo bukung Hwaarwacu isu ka snbarah smmalu, binaw beytaq saya knnrudan bay pngalan kari, wana malu pkla jiyi niyi u mnniq 5 seyki daw tna niqan da.
Cyocuya congsuci bungka u kndadax tu4 seyki daw prading da, wada runan balay mbiyax snhiyan sutu pnrhulan Tongcng mi pnrhulan Cyocuya Tongcng, kiya mi ya bay wada runan ka Paycanting uri. So niyi knou bay smnalu quri snhayan snhiyan wada dhuq sqrasan mi smdhu. Kiya ka knkan pnrhilan, sumyaw, yisu smnalu, mray so juga kdari mi Cyocuya sngjn sngtu huycyeyn. Uxay wana kiya, niqan ka quri qqiya nbabaw dxral, mray so quri ndanan knlangan mi pnsltudan pnngalan kari.
Ana so nrunan mnniq tu7 seyki ka Arapo mqlahang mi tu8 seyki ka Musurin bungka ka Cyocuya, binaw kndadax hiya cida u wada mrana ka bungka dha Cyocuya, kiya mi krinah mrana ka pnsung dha quri Paycanting. Mniq tu9 seyki dhuq tu10 seyki, mniq nniqan knlangan kana Cyocuya, dmkuh dmuwi jiyi nanaq Cyocuya, quri so wenswey mi quri so juga. Cyocuya mi kari Cyocuya balay bay nniqan runan ka mniq knpsupu pskingal mi mtrawah daw, dmuwi kari Cyocuya snpusal umarang pradiyo, mniq knou bay knlangan u dmuwi kari Cyocuya pprngaw sediq icil uri. Mniq kngkawas 2014 cida mkla mita jiyi ka Cyocuya u 99.70%, mniq kana jeynseykay knlangan pa wa mniq brah ka hangan.
Pnyahan pnatas(參考資料)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]- 外交部
- List of current heads of state and government
- https://zh.wikipedia.org/wiki/喬治亞州(參考自中文維基百科）)
- Tnhjil kari seejiq Watan Diro(瓦旦 吉洛) mtabug