Gabon (加彭)

Gaga kska Meycow ka Gabon, 1 00 S, 11 45 E ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 267,667 sq km (hangan na o Tg77) (knlbanga dxgal o 257,667 sq km, knlbangan qsiya o 10,000 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 1,738,541 hiyi.

Gaga Libreville ka pusu alang paru, jiyax 17 idas 8 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Gabon ga wada sugan 19% ka dxgal qpahan, 81% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 0% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Ali Bongo Ondimba, pnaah hngkawas2009 idas 10 jiyax 16pnrajing kmlawa klwaan.

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Cyapong (加彭)

Cyapong konghoko ngalan dha Cyapong lmawa, qnhlangan

wa mniq tukcka irill Ahuyrika. Tuiril n aka Cineyyawan,tuiril daya ka Cutawcineyya tudaya u Komayrong, tunarac mi tuhunac u wadaso lbuwan Kngko konghoko Ya bay so 27 knbkiyan pinghwang kongri, spuwan u niqan 150 knbkiyan knhbrawan hiyi sediq. Sotu mi knbeyring bay alang mkbrnux u Cuyosu.

Rikisi (歷史）

Rikisi rudan cbiyaw

Ini sturung sediq Oco brah cida hanpa, uka hari sediq ka mkla rikisi Cyapong. Tu14 seyki cida, sediq dmuwi kari Pantu ka prading miyah thdilhini. Tu15 thiti daw, Putawya tansyeyncya mi sediq mqpah mbbari ka dhuq hini. Nniqan mkngahu ucilung ka wada muyahan mssli mbbari quli mqpah mbbari Horan, Inggran mi Hwako ka hini. Kngkawas 1839 mi kngkawas 1841, phiyu dxral qlhangun ka Hwako.

Rikisi mncbiyaw

Kndadax Tu14 seyki sediq Pantu ka miyah thdil hini. Tukingal balay mniyah hini ka sediq Oco u sediq Putawya. Dmuwi kari Putawya tmhangan nniqan hini pa gabão, dungus na u so bay ucux lukus ka rhngun yayung yayung Komo. Sediq mqpah mbbari Horan, Inggran mi Hwako u tu16 seyki ka dhuq hini.

Nyahan knrmux Hwako

Kngkawas 1839 mi kngkawas 1841 cida, wada phiyu dxral qlhangun ka Hwako. Kngkawas 1910 cida, wada mnHwasu cutaw Ahuyrika mi mksspac tndxral klkingal uri ka Cyapong. Kngkawas 1960 idas 7 diyax 15, wada srwanan dukuricu Hwako ka Cyapong. Kngkawas 1960 idas 8 diyax 17, wada mndungus bay qnhlangan dukuricu ka Cyapong.

Mngangal dukuricu

Kngkawas 1960 cida, nhana balay dukuricu cida ka Cyapong, mniqan 2 ka cngtang. Ini qbsiyaq, smruwa psupu pusa hangal taxa sediq mptutuy soto. Kngkawas 1968 idas 3,

Awmaar Pangko ka pkla kari Cyapong u qnlhangan pnwaya taxa tang, wada smruwa ptalax BDG nkiya, phiyu Cyapong mincutang. Pangko u kngkawas 1973 idas 2, kngkawas 1979 idas 12, kngkawas 1986 idas 12 lmutuc phyuwan soto.

Kngkawas 2006 idas 12 diyax 17 cida, Cyapong kokomin gikay u prading mndungus bay meytaq hyo seynkyo. Kana bay knhbrawan hiyi ging u 120 hiyi; wada mangal 81 hiyi ging ka Cyapong mincutang, Cyapong jnmin ryeynmong, Cyapong cngcyu mincu mi pkrana ryeynmong ka wada mangal 8 hiyi ging mi 4 hiyi ging. Kngkawas 2007 idas 1 diyax 25 cida, mtutuy ka burah seyhu, Jang Ayyeyko Entong ka psdhuwan qpahun congri

Nniqan Lnglingay (地理)

Wa mniq msdalih Cutaw tukcka Ahuyrika mi mkngahu Tasiyang ka Cyapong, kiya ka knkarac knou quyux Cutaw, kana knrbangan tndxral u 85% ka qpuran jotay yurin. Niqan 3 ini bay pntna ida nkiya nniqan lnglingay: Mkngahu ucilung bbrnux (tnuayus na u wa mniq iyax msthiyaq mkngahu ucilung 20 dhuq 300 kongri), Nniqan (Cuyosu tunarac day aka tudu ddwiyaq Cristal, tukcka ka tudu ddwiyaq Chaillu Massif, tuputing bay baraw bay dwiyaq u wa mniq lboundji dwiyaq, 1575 meyta) mi tunarac ka Ini kou qhuni bbrnux. Mkngahu ucilung bbrnux u wada mSeykay yeysng tongwu cicinhuy na kingal knbeyring bay Tasiyang Cutaw qqhuni lmiqu tay nniqan kndkilan, kiya ka knkana knou qnpringan tukcka Ahuyrika na Hongsurin, wa mniq mtnuayus Cutawcineyya na yayung Muni rhngun yayung.

Knbeyhing bay yayung Cyapong ka yayung Awkowey, knbbaraw u 1200. Niqan 3 mkbkuy bring ka tqapur mniq babaw btasil payyun mi btasil mqbulic, mray so Lastoursvil le, Lebamba, Bongolo mi Kessipougou. Kari bay bling pa beytaq saya pa uka sediq mnusa qmiri niya na. Niqan kingal nniqan lnglingay qnhlangan tansyeyntuy ka mniq kngkawas 2008 rbawan u mnusa qmita duma bnlingan btasil niyi mi wada dha sspatas.

Mntna so niyi mdrumuc bay qmpah qmlahang nniqan ida nkiya Cyapong pa niqan hangan dha. Kngkawas 2002 cida, soto Cyapong Awmaar Panko Awtipa tmiyu tndxral dha u ini elih 11% knrbangan ka ngalun sunca kongyeyn qnlhangan (13 ka knkana kongyeyn qnhlangan), kiya ka kana jeynseykay knbeyhing bay kongyeyn ida nkiya uri, kiya mi wada ngalan mdhu bay yahan rmiwaw ida nkiya nxan ka Cyapong uri da.

Kkarac

Tuhunac u kkarac mnkntlxan bbrnux, tudaya u kkarac kntlxan qqyuxan lmiqu, qqsiya qyuxan kngkawas mniq ruma elu wa hmrinas 1500 hawmi, tudaya mkngahu ucilung wa hmrinas 2500 hawmi.

Cuyeyn

Cuyeyn ida nkiya u kiya kaknkana: Gasoring, meykwang, xiluy kwang, king kwang, yokwang mi llmiqu cuyeyn.

Uxay wana so niyi, kngkawas 1972 wuri sweycya Hwako Hurangsis Peyran pa, mniq nniqan Awkoro sndiyal ida nkiya Ho hwaningru. Wana niyi ka jnseykay saya kingal klan ida nkiya nanaq mnuda cucu na nniqan Ho ryeynso hwaning, kana bay u niqan 16 nniqan. Ya bay kndadax 20 oku kngkawas cbiyaw prading hwaning, mttthtur mi mlllutuc hwaning 10 sngari kngkawas, mniq iyax niyi cida u psdkanan peyyah kngryu pa 100 cyeynwa.

Seyji (政治)

Muda psnakan turu biyax ka Cyapong, soto ka bukung bay qnhlangan mi tubaraw bay mpdudul biyax ucwang qnhlangan, niqan biyax pkmalax gikay, psdhu phiyu congri, dmudul kaygi bucyo.

Kndadax kngkawas 1960 idas 8 diyax 17 ptalax knlwanan Hwako dukuricu beytaq saya, mnuda mn3 bnkuwan soto ka kmlawa beytaq saya ka Cyapong konghoko. Mniq kkngkawas 90 pnrdingan cida, pnusa kari pnwaya knou cngtang mi kingal burah mincu keyngpo ka pusu sdudu dha pa so musa mndungus bay uuda seyngkyo, kiya mi muda dmudul knpriyux sbrahun ka quri so ou bay seyhu ciko. Ini khbaraw sediq qnhlangan mi mndungus mi kari bay ida nkiya cuyeyn kiya mi sediq txtaxa qnhlangan icil ka tocu dmayaw Cyapong wada mrrana bay nniqan lnlingay dha hiya ka qnhlangan Cyapong, kiya mi Cusu kkrana sediq ka tubaraw bay cusu dha kana qnlhangan tuhunac Sahara Ahuyrika. Kngkawas 2006 idas 12 diyax 17, Cyapong konghoko kokomin gikay balay bay prading seyngkyo. Cyapong mincutang pa kana bay 120 hiyi ka ging pa wada mangal 81 hiyi ging, Cyapong jnmin ryeynmong, Cyapong cngcyu mincu mi kkrana ryeynmong ka wada mangal 8 hiyi ging mi 4 hiyi ging. Kngkawas 2007 idas 1 diyax 25, mtutuy ka burah seyhu, ida Jang Ayyeyko Entong ka phyuwan qpahun soto.

Singcng Hwacyu (行政區劃)

Kana qnhlangan pa psnakan 9 sng:

Hoko sng
Baraw Awkowey sng
Kcka Awkowey sng
Enkuney sng
Niyangcya sng
Awkowey-Iwento sng
Awkowey-Roro sng
Pinhay Awkowey sng
Wolo-Entomu sng

Spruwan bay Alang Mkbrnux

Cuyosu
Jangtiarkang
Hurangsweyar
Moanta

Knhbrawan hiyi sediq (人口)

Knhbrawan hiyi sediq Cyapong pa ya bay niqan 150 knbkiyan hiyi. To bay sediq Pantu kana ka drudancbiyaw sediq Cyapong, Cyapong u hmrunas 40 kluwanan joku ka Cyapong, kiya miniqan nanaq txtaxa kari mi bungka dha. Hwang joku ka ngalan dha knhbrawan hiyi joku, binaw cnduray hari ka mnuda smpu knhbrawan hiyi sediq daw, dmkuh balay Bandjabi (splawa dha Nzebi uri) ka knbeyhing bay minjoku. Minjoku knkana ka Myene, Bakotam, Eshira, Bapounou mi Okande. Mniq Cyapong pa, ayus minjoku mi minjoku u ini pntna nniqan Ahuyrika so kiya tura bay pnsnakan dha.

Myene, Bakota, Eshira, Bapounou Okande

Kari Hwaransi u kari dduwi seyhu, ngalun dha ya bay pskingal biyax ka kiya. Spuda patas snpuwan dha u 80% knhbrawan sediq qnhlangan ka mkla rmngaw kari Hwaransi, 1/3 ka sediq Cuyosu u ngalan dha kari minjoku nanaq ka kari Hwaransi. Hmrinas 1 knbkiyan hiyi ka sediq qnhlangan Hwako u wa mniq Cyapong, iko hongcing mi bungka mbbari pa beyhing bay runan dha. Rikisi mi lnlingay u kiya ka wada kndudul mlih ka knhbrawan hiyi dha Cyapong iyax kngkawas 1900 dhuq kngkawas 1940 cida, Cyapong ka qnhlangan jnko mitu truma bay Ahuyrika uri, rawtongri ini ttuku ka shtur knrrana dha, kiya ka smatang sediq mpqpah qnlhangan icil ka dhiya. Hbaraw bay sediq u kuriscyang, ya bay 55% dhuq 77% knhbrawan ka knhbrawan dha, to bay so sinjya Roma Teynsukyokay ka hbaraw, snlhaya quri icil u kaya knkana hwansnrunce, Musurin mi sediq Ahuyrika muru snlhayan dha nanaq. Mkla mita patas ka sediq Cyapong pa 63.2%.

Keyjay (經濟)

Cuko ka kwangcan cuyeyn u niqan gasoring, yo kwang, rinswanyeyn, king, btasil congcing, nyey, ro, sin. Pnhuma pnwalang u niqan bunga qhuni blbun pacyaw, lhngay, sanyaw, koko, kahuy, sama, abura sksik syangcyaw.

Keyjay Cyapong pa mkala qnbliqan kana qnlhangan ssiyaw dha, nngalan dha sediq qnhlangan u kiya ka mn4 hbangan nngalan tuhunac Sahara Ahuyrika. So niyi pa paru bay tndhun ka mnuda mangal gasoring tbabaw ucilung. Pipingcya ka tmiyu kari sediq qnhlangan u ini tocu ssalu dha syeyntayhwa mi knou kluwanan pkrana keyjay, kiya mi ida nanaq krinah bay sntama cuyeyn ida nkiya muda pkrana keyjay qnhlangan. Mniq iyax kngkawas 1975 dhuq kngkawas 1995 cida pa gasoring sucuko cngsu cngyeyn ka Cyapong uri. Qnlhangan cuko mong, xiluy mi qhuni. Alaw smturung pnsung kana ka sucang jeynseykay, wada shmuk kngkawas 2011 ka yokwang niya msdalih Horangsweyar, binaw saya daw mprading muda qpahun kayhwang sngcan dungan, qpahun niyi u wisu prading da. Mpkari Makokou su tunarac daya na huteykwan cwang ka keykaku u ya bay so kngkawas 2012 prading.

Mniq kkngkawas 90 cida mlih ka pila Hwarang Ahuyrika u kiya ka wada knbiyax bay pririh saking qnlhangan nganguc; Hwako mi koci hopi cicin cucu ka dmayaw dhiya knbsiyaq bay taykang mi dmayaw ddiyun dha hbangan spriyux dha biyax muda knpriyux keyjay. Pusu bay thiqan dha cuko mawyi ka Cyapong u Amirika, Cyokokumi Orosiya, kiya mi pusu bay qnlhangan pnyahan cinko u Hwako.

Mniq kngkawas 2007 idas 12 diyax 5 cida, wada pbatas bnsyaqan bay patas saking 10 kngkawas 10 ou pila Amirika ka Mokn Tatong pnsaking qnlhangan tnhiqan cngsyawpu cihwang na Cyapong. Cyapong ka Ahuyrika kongsangyey hwakuy itihwa mnsupu pnsliyan niyi.

Mpriwaw (旅遊)

Hmqangaw Cutaw, qnlhangan jotay yurin niyi pa wa mniq tuiril Ahuyrika mkngahu Tasiyang. Kari bay kluwanan ka ccamac-tu5 kntikuh bay knhbrawan sediq qnhlangan Ahuyrika taru ka Cyapong, knlbangan na dxral u 85% ka wada qpuran jotay yurin. Ana so kiya, knbeyhing sspriq bbrnux Ahuyrika, hongsurin, langu tqriwancyaw mi bbnaqi dxral mkngahu ucilung ka wada ppeyyah knkana kkluwanan ccamac mi kkuwi kiya kana ka 20000 tuiril llbu nniqan beyhing singsing mi 60000 tunux dapa ngucun bbuyu (knou bay kana Ahuyrika taru) mi 700 kluwanan ka tukubeycu qqduda tblayaq bay nniqan dha hini.

Qnlhangan mpriwaw cngco Cyapong (wa spatas kcka patas ssiling Yeysng tongwu pawhu syeyhuy) ka pusu bay sntangan ka: Kawas kawas u muda smturung 10 knbkiyan hiyi knhbrawan sediq mpriwaw.

Bungka (文化)

Pstnaun pnsung nniqan hiya niqan bay hhangan ka inggaku Mincu Kangko mi Komayrong u, ini khbaraw sediq ka mkla inggaku Cyapong. Qnlhangan niyi u tndhuwan dha bay ka knhbaraw bay minjoku mpuyas dha, mray so Peysings Tapani mi Anni Horoar Paciri, taxa niqan bay hhangan mpuyas mi niqan bay hhangan syeyncang pyawyeyn yisucya. Mntna niqan bay hhangan u niqan mkla bay lmubu gita Cyocu Awcu, La Ros Pato mi Siwan Awara mi mpuyas Awriweyar Koma. Peyyah Amirika mi Ingkoku mtmay ka yawkunyey misipuhopu (spuda uyas mtbiyax rmicuh qnabil yisu, rweri piri pnspuwan ka yabungka) mniq Cyapong u mntna ryosing, mray so runba, makossa mi soukous. Lubu minjoku Cyapong u kiya kana ka obala, ngombi, balafon mi lubu ku pnsltudan hongko.

Qnlhangan niyi cuxan han u ida lmutuc pnsltudan koto wenswey, dhuq 21 seyki ka kyoiku bungka (knkla smpu mi matas) mniq qnhlangan niyi u kndudul mrana, Cyapong u niqan mndungus bay pnsltudan kari mi pnngalan kari. “Mkla bay rmngaw pnngalan kari” ka wisu muda qpahun qmlahang bungka pnsltudan, mray so sediq Hwang joku ka sediq Mvett mi sediq Nzebis ka Ingwala.

Mniq koci ka Cyapong pa niqan bay hhangan ka snalu dha qqringan dqras uri, so Hwang jokun 'Goltang mi Kota joku ka Relicary figures. Knkingal alang mi joku pa niqan nanaq qqringan dha dqras ddiyun dha ini pntna pnsliyan. Pusu bay pa sduwi dha so quri muda sndhu pnsltudan msturung cida ka msdungus, mtuting ka rabu mi smku mnrdang sediq. So sediq muru bay pnsltudan pa pusu bay u dmuwi tikuh qhuni mi duma spruwan bay jayryaw ka muda smdhu waya niyi.

Pnyahan pnatas (參考資料)