Croatia

Pnyahan Wikipidiya
跳至導覽 跳至搜尋
Flag of Croatia
Flag of Croatia-Kwoci Koroaysiya konghokwo (克羅埃西亞國旗)

Croatia (克羅埃西亞共和國)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Gaga kska Owcow ka Croatia, 45 10 N, 15 30 E ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 56,594 sq km (hangan na o Tg127)(knlbanga dxgal o 55,974 sq km, knlbangan qsiya o 620 sq km).

File:Coat of arms of Croatia.svg-Kwohwey.(國徽)

Kana ka sejiqun o niqan 4,313,707 hiyi.

Gaga Zagreb ka pusu alang paru, jiyax 8 idas 10 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Croatia ga wada sugan 23.70% ka dxgal qpahan, 34.40% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 41.90% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Zoran Milanović, pnaah hngkawas2020 idas 2 jiyax 19pnrajing kmlawa klwaan.

File:EU-Croatia.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay. (自然地理位置)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Koroaysiya konghokwo (克羅埃西亞共和國)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Koroaysiya konghokwo (Kari Koroaysiya: Republika Hrvatska, kari Eygo: Republic of Croatia), splawa dha Koroaysiya (Kari Koroaysiya: Hrvatska, tmhnang Hoarwacuka), kiya ka wa mniq tukcka Oco, ticonghay mi sntrngan paarkanpantaw pskingal gikay mi Sotu ka Cakojweypu, knhbrawan dxral pa 56,538 pinghwang kongri. Ou bay kluwanan ka karac Koroaysiya, niqan karac tarusing mi ticonghaysing,kiya mi mkngahu ucilung Yatoriya u niqan hmrinas 1000 ka tawyu. Kngkawas 2017 cida ya bay 415 knbkiyan knhbrawan hiyi sediq ka Koroaysiya, to bay sediq Koroaysiya ka hbaraw,peyyah Nansurahu dukuricu ka Koroaysiya daw,beytaq saya pa mntna bay so kana dknlangan Paarkan pantaw kndudul mlih ka knhbrawan sediq.

Tiri (地理)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Lipax hnyuwan nniqan:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Koroaysiya pa wa mniqtnuayus tukcka Oco mi tunarac hunac Oco, lipax na u kiya bay so idas ini mndungus, kana knrbangan dxral knlangan u 56,594 pinghwang kongri, kiya kana 56,414 pinghwang kongri ka knrbangan dxral mi 128 pinghwang konri ka knrbangan nniqan qsiya, knrbangan kana bay qnlhangan dxral mi nniqan lnglingay pa kana jeynseykay u tu 127 ka knrbangan knlangan Koroaysiya, knbbaraw kana dxral u 2,028 kongri, knbbaraw kngahu ucilung u 1777.3 kongri (ddxral) mi 4,058 kongri (tawyu). Koroaysiya pa tunarac daya u msupu Syongyari (knbbaraw tnuayus dha u 329 kongri), tunarac u msupu Sayarweyya (knbbaraw tnuayus dha u 241 kongri), tunarac hunac msupu Posuniya mi Hosaykoweyna pa (knbbaraw tnuayus dha u 932 kongri), Mongtoneykoro wa (knbbaraw tnuayus dha u 25 kongri), tuiril daya wa msupu Suroweyniya (knbbaraw tnuayus dha u 501 kongri), msqapah knlangan dniyi, tuhunac u lmutuc ucilung Yatoriya, ddxral qnlhangan u iyax peywey 42° dhuq 47°, tongcing u mniq iyax 13° dhuq 20°. Nniqan Koroaysiya u tuhunac bay ddxral qnlhangan pa- Tupurohuniko wa psnakan Nyeymu, kiya ka rhngun qsiya phrinas ucilung Posuniya mi Hosaykoweyna, wada mkingal so skaya dxral, Koroaysiya u mncihwa mniq iyax Tupurohuni mi Peyraysacu pantaw phiyu “Peysaraycu beyki hakaw”, binaw knlangan niyi pa alaw qnriqu quri seyji kiya mi wada pkixun psangay kngkawas 2012 ka qpahun niyi.

Juga lnglingay Koroaysiya.

Kndkilan (生態)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Korasukirito ida nkiya kongyeyn, kiya ka knbeyki bay mhuriq dxral kana Oco.

Alaw karac mi lipax hnyuwan nniqan lnglingay ka ini pntna, Koroaysiya u niqan knou bay kluwanan kndkilan cyu, kiya ka mndungus bay sngwutwoyangsing kana knlangan quri Oco, malu psnakan 4 kluwanan kndkilan cyu: Mkngahu ucilung Yatoriya mi neyhuti ka “Ticonghay cyu”, wada kyapun knou bay Rika mi Koarsukikotaar ka “Aarpeysu cyu”, yayung Torawa mi yayung Tonaw ryoyu ka “Pannoniya cyu”, kiya mi msngari daw “Taru cyu”.

Karac (氣候)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Dxral qnlhangan Koroaysiya pa to bay knmuxul mi knou bay quyux karac wentay tarusing, knkidas u mniq iyax sosu -3° (idas kingal) dhuq sosu 18° (idas mpitu), knskuy na balay nniqan ka Rika mi Koarsukikotaar u haypa 1200 meyta wa mniq hiqur baraw lmiqu, knbbaraw bay msdlih mkngahu ucilung Yatoriya cyuyu ka wada dan psbalay uucilung, kiya ka mkmuxul karac Ticonghaysing, manu so kiya daw, krinah msdalih nniqan ckcka dxral ka Koroaysiya u, kntlxan mi knskuy ka karac pa tura balay. Spuda patas pkla, Koroaysiya u kngkawas 1919 idas 2 diyax 3 cida pa mniq Cakoweycu mnuda sosu -35.5° knskuy balay, kiya mi kngkawas 1950 idas 7 diyax 5 cida mniq Kaarrowacu u mnuda sosu 42.4° ka kntlxan balay.

Pusu bay alang mkbrnux karac kluwanan Koroaysiya
Alang mkbrnux Pndkanan kntlxan

(kntlxan bay diyax)

Pndkanan kana bay quyux
Idas 1 Idas 7 Idas 1 Idas 7
°C °F °C °F hawmi ingcun Qnyuxan diyax hawmi ingcun Qnyuxan diyax
Tupurohuniko 12.2 54.0 28.3 82.9 95.2 3.75 11.2 24.1 0.95 4.4
Awsiyeyko 2.6 36.7 28.0 82.4 45.5 1.79 12.2 60.8 2.39 10.2
Riyeyka 8.7 47.7 27.7 81.9 134.9 5.31 11.0 82.0 3.23 9.1
Supurito 10.2 50.4 29.8 85.6 77.9 3.07 11.1 27.6 1.09 5.6
Cakojweypu 3.1 37.6 26.7 80.1 48.6 1.91 10.8 81.0 3.19 10.9
Pnyahan: Pnsliyan Seykay Kkarac

Seyji/Cngc (政治)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Cakojweypu contuhu, nniqan seyhu Koroaysiya.

Koroaysiya ka knlangan pnwaya kongho pskingal gikay. Kndadax biyax seyji Nansurahu kyusanto prading pkimax cida, kngkawas 1990 cida wada dha sbrahun ka keyngpo Koroaysiya kiya mi mntna kngkawas cida wada muda muwaya bay knou tang gikay seynkyo. Kngkawas 1991 idas 10 diyax 8 cida, wada pusa kari dukuricu ka Koroaysiya, balay bay wada mkrhak ka Nansurahu. Kngkawas 1992, wada smruwa pkla sndhu burah knlangan Koroaysiya ka Ryeynhokwo. Nhana dukuricu cida han u, Koroaysiya u dmuwi npnwaya kngkawas 1990 keyngpo bsiyaq hari, muda pnwaya dmka soto; kngkawas 2000 cida, wada dha sbrahun ka keyngpo mi knpriyux muda pnway gikay, muru pnwaya muda singcng, rihwa, suhwa sancweyn hunri na waya.

Singcugcyu (行政區)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Quri so pnsnakan keyng Koroaysiya pa pnrdingan na bay u pneyyah tukcka seyki, knpriyux ka uuda psanak u ririh sa wisu pkla Otuman u wada na kndudul pkuka ka dxral knlangan, so sbrnahun mangal mi qlhangan dungal, kiya mi wada knpriyux uuda seyji Taarmatiya, Tupurohuniko, Isutora pantaw dualang niyi. Kngkawas 1920 iyax cida, alaw ka sediq Sayarweyya, sediq Koroaysiya mi sediq Suroweyniya wangkwo (thiti daw wada knpriyux hangan Nansurahu wangkwo) madas co mi snghun (banovinas) ka pnwaya psanak singcng cyuyu, plixan ka pnwaya pnsltudan psanak keynghun.

Pnsltudan nniqan lnglingay pnsnakan knbeyhing cyu KoroaysiyKoroaysiya pnpu Taarmatiya Surawoniya Isutoriya

Waycyaw (外交)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kngkawas 2009 cida Koroaysiya wkohwangbu muda psdhu pusa splawa knlangan, smqaras smsung wada tumal peyyey ka knlangan dha.
Mniq kngkawas 2015 idas 8 diyax 1 “Diyax dnwiyal” yeyping ka rucyun Koroisaya M-84 rulu tangku

Koroaysiya saya u wada msupu 183 knhbaraw knlangan sndhu phiyu pnluban waycyaw (qita patas bnkuwan ndanan cyeyncyaw Koroaysiya). Beytaq kngkawas 2019, Koroaysiya pa wada phiyu 61 mniq knlangan icil Tasukwan, 26 ka Ringsukwan mi 9 ka Cangcu waycyaw sutwan, mniq kcka knlangan u niqan 56 knlangan icil Cusukwan, 70 ka Ringsukwan mi hbaraw bay hayway kwoci cucu pansucu, kaya knkana “Oco snbbarah smmalu mi pkrana inhang”, “Pnsliyan kwoci yimin”, “Pnsliyan Oco anjeyng mi msupu pddayaw”, “Seykay inhang citwan”, “Pnsliyan Seykay weysng”, “Brah qnnriqu uuda Nansurahu kwoci singsu hwating”, “Ryeynhokwo kayhwa cihwasu”, “Ryeynhokwo nanminsu”, “Ryeynhokwo llaqi cicinhuy”…. Koroaysiya waycyaw cngco mi pnlngu u iyux pkbiyax tuhuy pnluban ssiyaw knlangan, pkrana pnspuwan pddayaw kana knlangan seykay, pdudul pkrana keyjay Koroaysiya mi ppqita phiyu syeyntayhwa mincu knlangan Oco ka mndungus hnyuwan dha.

Cyunsu (軍事)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Butay Koroaysiya ka “Koroaysiya konghokwo ucwang butay”, niqan “rucyun”, “haycyun”, “kongcyun mi hwangkongcyun”tturu kluwanan heytay pnsliyan. Spuda waya keyngpo, qpahun butay u qmlahang pusu biyax knlangan, ddxral knlangan, dukuricu mi pnwaya keyngpo, knbeyhing bay bukung ka soto, kiya mi spuda pnrngawan gikay pusa kari dmudul mccbu uxay uri u ppwaluk psdhu kari.

Kwohwangbu mi “Knlangan anjeyng ingkay” ka Koroaysiya knbeyhing bay kwohwang cweyco ciko, soto uri ka pusu bukung dmudul ingkay, malu psdhu muway qpahun uxay daw malix qpahun dmudul butay. Kwohwangbu trahuc u niqan congcamopu, seykining dmudul butay, ppsluhay mi qmlahang, kiya ka knlangan knbeyhing bay cuhuy ciko, mccbu cida pa malu kasi msdurux dmudu pusa kari congcanmobu ka soto.

Keyjay (經濟)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kngkawas 2005 dhuq kngkawas 2015 ka Koroaysiya knlangan kcka sngcan congcu knrana piryu

Koroaysiya ka ou angalan sucang cingciti, pnxliyan kwoci hwopi cicin Koroaysiya u mniq kngkawas 2013 ka knlangan kcka cngcan congcu u kwoci huyryu 573.71 oku pila Amirika,jncyu 13,401 pila Amirika, kiya mi mntna kngkawas ka biyax bnari pingcya u 923.09 ou pila Amirika, jncyun biyax bnari pingcya ka 21,791 pila Amirika; spuda Oco tongcicyu pnusa patas, Koroaysiya u kngkawas 2012 jncyun knlangan kcka sngcan congcu wana balay dhuq Oco ryeynmong pingcyun 61%.

Qqpahun rmiwaw (旅遊業)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Awpatiya ka Koroaysiya knama bay alang mkbrnux pkrana qpahun rmiwaw.

Qpahun rmiwaw mniq Koroaysiya ka keyjay u mchdil bay hnyuwan niya, ya bay kwomin sngcan congcu 20%, mniq kngkawas 2014 kawas quri nngalan hbangan u 74 oku pila Omong, wada muru kana knlangan ringsoyey, cyakongyey tingtan mi rbawan cicey mpqpah. Alaw qpahun rmiwaw pa wada pkmlih knlangan ini tntuku ka mawyi, so kiya mi wada dha ngalan cuko canyey. Kndadax mnhdu Koroaysiya dukuricu mccbu daw, knlangan niyi u wada ini biyaw mrana ka qpahun rmiwaw, wada mrana mk4 knhbrawan ka sediq mpriwaw, kngkawas 2014 cida u ya bay niqan 1,162 knbkiyan knhbrawan sediq mpriwaw knlangan icil ka miyah rmiwaw. Musa rmiwaw Koroaysiya ka knhbaraw bay mpriwaw knlangan tubarah rrima nlangan pa Doicu, Suroweyniya, Awtiri, Cyeyko mi Itari.

Cicu sosu (基礎設施)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Koci skoki “Basu skaya” na “Koroaysiya hangkong”

Koroaysiya kawas hari niyi pa cicu cyeynso u wada mquri kawsu kongruwang ka pusu bay pkrana dha, mniq kngkawas 1990 thiti dhuq kngkawas 2000 knbeyhing bay kuymo cyeynso. Dhuq kngkawas 2011 idas 9, Koroaysiya u wada mnhdu 1,100 kongri (680 ingri) ka kawsu kongru, wada lmutuc Cakojweypu dhuq nniqan kana knlangan mi Oco kawsu kongsu kongru mi 4 “Hwan O corang”. Koroaysiya knou bay rulu muda kawsu kongru u kwotaw A1haw, elu niyi u lmutuc Cakojweypu dhuq Supurito mi sntaring Surawoniya mi tiril daya Koroaysiya kwotaw A3haw. Kcka knlangan Koroaysiyaka kwotaw cyawtong u lmutuc kana pusu nniqan sediq, kiya mi kawsu kongru pincu mi anjeyng balay, wada muda “Bnling Oco pingku cihwa” (European Tunnel Assessment Program) mi “Pnsung Oco” (EuroTest) na yawkyu.

Riyeyka kang, knbeyki bay sanan trudu asu Koroaysiya.

Uka bay diyax hwoyun sanan trudu asu Koroaysiya ka Riyeyka kang, sanan trudu asu koyun ka Supurito kang mi Cataar kang, uxay wana kiya niqan ka tingci turwen hangsey mi mslutuc mkngahu ucilung alang mkbrnux Itari, ou bay ttiping sanan trudu asu uri u spuda niyi lmutuc tawyu mi mkngahu alang mkbrnux Koroaysiya. Knbeyki bay yayung kcka knlangan sanan trudu asu Koroaysiya pa Ukowaar na yayung Tonaw, kiya ka Koroaysiya mquri “Hwan O corang” tu7cyu cuko.

Minjoku mi snhiyan (族群與信仰)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kngkawas 1857 dhuq kngkawas 2011 ka tongcitu knhbrawan hiyi sediq Koroaysiya.

Dhuq kngkawas 2014 idas 12 diyax 31, niqan 4,225,316 knhbrawan hiyi sediqka Koroaysiya, mitu knhbrawan sediq u kingal pinghwang kongri ka 75 hiyi sediq, kngkawas 2012 cida u knlangan sediq sntangan knudus wa 78 kngkawas, kngkawas 2014 ka pnspuwan kana ka tmlaqi ryu wa txtaxa bubu dmanga 1.46 llaqi, kiya ka kana seykay tutikuh bay knlangan. Spuda pntingan laqi ryu saya mi tnhdilan sediq ryu, snpuwan congyang tongcicyu Koroaysiya pa ya bay kngkawas 2051 cida daw musa mlih dhuq 310 knbkiyan hiyi sediq ka knlangan Koroaysiya. Kndadax kngkawas 1857 tumntxan jnko pucaka 218.2 knbkiyan kmdudul mrana dhuq kngkawas 1991 ka knhbrawan bay hiyi sediq-478.4 knbkiyan hiyi sediq ka Koroaysiya. Mniq kngkawas 1970 cida ka wada mnhdu knpriyux knhbrawan hiyi sediq, dhuq saya ka knhbrawan hiyi sediq knlangan daw wada mquri mlih mrana, so kiya kngkawas niyi u mchdil bay lnglungan dha ka seyhu Koroaysiya, kawas kawas kndudul mrana 40% ka speyyah waci yikong, kiya mi wada dmudul burah yimin cngco uri, smatang splawa miyah knlangan dungan ka wada thdil.

Kari (語言)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kari dduwi seyhu Koroaysiya wa kari Koroaysiya, wada tumal Omong daw wada tum24 kari Omong ka kari Koroaysiya uri da. Waya knlangan Koroaysiya u niqan ka pnwaya dha quri so ini khbaraw hiyi ka minjoku u mniq so tukubeycu uuda ka malu dmuwi kari Cyeyko, kari Syongyari, kari Itari, kari Rusayniya, kari Sayarweyya mi kari Surohwako.

Spuda kngkawas 2011 patas bnkuwan pkla kari, 95.6% sediq Koroaysiya dmuwi kari Koroaysiya ka pusu kari srngaw dha, 1.2% ka kari Sayarweyya, msngari daw dmuwi kari txtaxa kluwanan minjoku u, ini ttuku knhbrawan kana knhbrawan knlangan Koroaysiya 0.5%. Kari Koroaysiya u tukingal cida kari Nansurahu yusi, kari Koroaysiya pa knou bay pniyah InO yucu ckcida Surahu ka pnttuku niya, matas u dmuwi jiyi Rating, tuturu ka pusu bay kari: “Soto”, “Kayi” mi “Ca”. “Suto” u llabang balay sduwi, mntna hari mndungus bay kari Koroaysiya, kiya mi “Kayi” mi “Ca” pa, quri so ini pntna ka cuhuy, inweyswey mi yuhwaswey. Spuda kngkawas 2009 ka muda tyawca, niqan 78% ka sediq Koroaysiya pa qulung mkla kari icil, patas pnkla Oco ryeynmong cuweyhuy kngkawas 2005 cida ka pkla, niqan 49% sediq Koroaysiya u umaw kari Eygo ka ngalun dha tudha kari srngaw, 34% ka kari Doicu mi 14% ka kari Itari.

Kyoiku ticu (教育體制)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Cakojeypu tubeyhing pyasan ka knbeyhing bay tubeyhing pyasan Koroaysiya.

Knlangan sediq Koroaysiya mkla mita jiyi u dhuq 99.2%. Spuda kngkawas 2010 idas 8 cupan ka “Singbung cokan” daw ini pntna mnatas seykay tyawca knlangan snghwo pincu, wada pniqun tu22 bang ka bnkuwan cyawyu sitong payming knlangan Koroaysiya, msupu bnkuwan Awtiri. utiping pyasan cyawyu knlangan Koroaysiya pa kndadax 6, 7 kngkawas prading, psuwan 8 ka sweyci, kngkawas 2007 cida daw wada muda kingal burah waya horicu dungan. Malan ka ini ngali hbangan, uxay yiusing cyawyu dhuq 18 kngkawas ka mhdu. Tukcka pyasan cyawyu u pndungus “Wenri kcka pyasan” mi “Tuparu cuyey pyasan” ddha kluwanan. Dhuq kngkawas 2010 cida, Koroaysiya u kana bay pa niqan 2,131 ka ttiping pyasan mi 713 ka sapah pyasan pndungus kkluwanan kcka pyasan, mniq ttiping pyasan mi kcka pyasan cyawyu u knlangan Koroaysiya pa srwanan dha dmuwi ou kluwanan kari ini khbaraw hiyi sediq minjoku, kiya knkana kari Cyeyko, kari Syongyari, kari Itari, kari Sayarweyya mi kari Doicu.

Cakojweypu congyang iswey tubeyhing pyasan

Konkong weysng (公共衛生)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Koroaysiya u niqan kingal mndungus bay cweynmin cyeynkang pawsyeyn sitong, malu spuda kngkawas 1891 cida Syongyari-Koroaysiya gikay hwaring, smalu waya kana mpqpah mi ningpu koba pa kasi ka ptmayun kingal pkixun pnwaya pawsyeyn. Kngkawas 2011 cida daw, iryaw pawcyeyn ka wada ddiyun u wana balay sujn iryaw pawsyeyn mi kongkong cucu 0.6%, kiya mi kana sduwi kana iryaw pawcyeyn mi pdkanun nngalan kana hbangan knlangan kcka u 7.9%. Spuda kngkawas ka ppatas Sucyey weysng cucu, kkdusan sediq Koroaysiya pa snaw u 75 kngkawas mi qridin u 81 kngkawas, txtaxa hiyi sediq pdkanan ddiyun quri weysng cyeynkang wa 1,517 pila Amirika.

Bungka (文化)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Nikutay ka pneyyah 17 seyki pncpingan quri lnkusan Koroaysiya.

Kana bnkuwan kari (總論)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Nniqan lnglingay Koroaysiya pa wada knkana sspac kluwanan pnspuwan bungka, kiya ka tunarac mi tuiril ddha ka Paycanting tukwo mi Tuiril Roma tikwo, kiya uri mi Tukcka Oco mi Ticonghay bungka. Tu19 seyki cida luhay balay “Iririya undo” ka knlangan Koroaysiya pusu bay ddiyax ndanan pkrana bungka, wada plhlah kari sediq Koroaysiya, kiya mi wada mrhak bungka mi knou bay kkluwan, hbaraw bay ka sediq pkrana bungka u wada smnul mtutuy. Knlangan Koroaysiya pa bungkabu ka dmuwi qpahun qmlahang knlangan bungka mi ida nkiya ican, kiya mi kmlawa knrana niya, kiya mi dmayaw pkrana qqpahun bungka daw sbuway knkingal seyhu tnualang kiya da. Koroaysiya pa niqan 7 ka kana bay qqtaun lnglingay wada ngalun Ryeynhokwo cyawyu, Koswey mi bungka cucu ka “Seykay ican mingru”. Koroaysiya pa niqan kingal lhayun bay jeynseykay na tukuseycu bungka-niqutay, hana pnrdingan ka snaw Koroaysiya mmusa mccbu brah cida u qridin uxay u dangi qridin ka slwilun dha waru snaw ka waliq, ririh sa dmkuh mi pskbiyax dhiya, dhuq 17 seyki dmka ka “30 kngkawas mccbu” cida, dangi Hwarasi ka Koroaysiya mi smkaun butay, waru dha u niqan tukubeycu pncpingan ka dheytay u wada sdhmaun bay qmita qqridin Pari, kiya mi wada sanan pkrana jeynseykay, wada mnikutay saya, kiya ka quri so kari Doicu, kari Hwaransi, kari Budoya, kari Itari ka knkana kari Oco pa, “Koroaysiya” u niqan nikotay ka dungus niya uri.

Wenswey yisu (文學藝術)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Quri so cyeyncu yisu Koroaysiya pa wada runun balay knlangan ssiyaw, tudaya mi tukcka ka sapah pnhiyu ka ptura Awtiri mi Syongyari, mkngahu ucilung ka Taarmatiya mi Isutoriya pa ptura Weynisu kiya. Ssapah pnhiyu Koroaysiyacu tukubeycu niya pa mndungus bay ka bnkuwan dha smmalu mi ini krudu, knkingal beyki ngenganguc alang mkbrnux u dmuwi hangan bungka ingsyong phiyu, kongyeyn, kksanan sediq uri u pntnan so kiya uri, mray so Warajuting mi Kaarrowacu ddha niyi ka dmuwi knbeyki bay ssalu dha Paroko hongko miya smmalu kana alang mkbrnux, ptura bay run burah yisu undo ka uuda dha pphiyu ana manu ssmlun. Quri so alang mkbrnux mkngahu ucilung pa, ida nanaq wada run bay Itari ka Koroaysiya, mdhu bay dmuwi Romasu cyeyncu hongko, beytaq mtutuy ka Weynisu mi lnhayan wenyi husing kiya ka wada knpriyux, cida u mpsalu niya u Cyocu Ta Saypeyniko mi Niko Ro Ti Cyowani Huyayruntino ddha niyi ka niqan bay ririh dha, wada ngalun “Seykay ican” say aka Sipeyniko sngyakopo cucyaw cwotang u kiya ka nseykey Cyocu Ta Saypeyniko. Koroaysiya saya pa wisu rngiyan knbsyaqan bay sapah ka tu9 seyki na pnrhulan, knbeyki bay mi niqan bay ririh niya ka pnrhulan Sngtonatusu.

Meyti (媒體)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Cakojweypu kwangpo tyeyntay pa, saya u “nKoroaysiya kwangpo treybi”, kiya ka tunarac hunac Oco muwaya bay kongkong kwangpo tyeyntay.

Keyngpo Koroaysiya u qmlahang bay kana sediq singbung mi mtrawah kari; dmudul bay mtrawah singbung ka uxay pnsliyan seuhu- “Ukwocyey kisya” pa kngkawas 2010 cida u wada dha sbku tu62 bang ka “mtrawah singbu cusu” Koroaysiya. “Koroaysiya tongsyunso” ka kana knlangan murux bay tongsyunso na knlangan, congpu u wa pniqan Cakojweypu, seyhu ka psdhu muway qpahun socang mi gikay ka muda umaw 10 hiyi ing kiya mi pspuwan dha qmlahang.

Kiya mi ana hmuya ptura bay sndhu ka keyngpo, spuda cyeynsu jyeynseykay mtrawah singbung ka axay na seyhu pnsliyan- “Sapah mtrawah” ka pkla kari, kndadax kngkawas 2000 ka Koroaysiya u wana balay “Duma mtrawah” ka uuda dha, mniq kcka 196 knlangan ka bnkuwan dha u tu85 bang balay uri, mniq kngkawas 2011 cida, “Sapah mtrawah” ka pkla kari u alaw iiyux mtmay Omong ka Koroaysiya u mpkmalu ka quri so pnwaya dha, binawcida uri u niqan duma ka mpseyji u ida muda mdakar tyawca pawtaw mi dmudul biyax dha pddayak quri singbung, sediq knlangan muda mangal pqtaun kana ka ddaun u mqriqu balay, knou balay ingsacu sucang pa wada qrapun dmuwi “Oco tongsyun” na Doicu mi “Sutiriya cwanmey citwan” na Awtiri. Kwoci toso cucu ka mniq kngkawas 2009 pkla kari, Koroaysiya u wada mrana ka quri so ttuluk mi pphuqil dha singbung kiya, wada muda mqraqil so niyi ka singbung kisya pa alaw ka muda quri tyawca canhwan mi quri so uxay u cucu hwancuy.

Uuqun mi mmahun (飲食)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Ryawri beyring bolung Taarmatiya.

Uuqun mi mmahun Koroaysiya pa ini pntna kana ka knkingal nniqan alang, quriso mkngahu icilung ka Taarmatiya mi Isutora pantaw pa, kiya ka wada runun Itari mi quri so uuqun mi mmahun Ticonghay, snbeyhing quri ryawri kkluwanan uuqun mundus ucilung, ssama mi bi bucun Itari, kiya ma malan so abura kanran mi quri so niniku tyawweyryaw. Quri so tukcka u wada runun bungka uuqun mi mmahun Syongyari, Awtiri mi Tuarci kiya, snbeyhing quri hiyi tnbuwan, qqcurux tanswey mi ssama ryawri.

Koroaysiya pa niqan ddha ini pntna pnyahan sinaw budo. Mniq knlangan tunarac daya ka nniqan tarucyu, kiya bay ka Surawoniya ka pnyahan knou bay knmalu sinaw buod. Mkngahu tudaya u Isutora mi Koarko sinaw budo ka mntna hari siyaw knlangan Itari, tuhunac Taarmatiya ka tanah budo Ticonghay hongko. Koroaysiya pa mnuda knlangan mnari knou bay sinaw budo, hiti dhuq tu18 seyki hiti daw, alaw ka wada phiyu kingal koba smnalu knou bay biru, spuda snpuwan kngkawas 2008 cida, sediq knlangan Koroaysiya pa pndkangan txtaxa u mnimah 83.3 kongsng biru, mniq kana jeynseykay u brah tu15 bang.

Psbiyax hiyi (運動)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Cakojweypu tiyukwan, kiya ka nniqan kngkawas 2009 seykay dsnaw socyo cinpyawsay.

Koroaysiya u knlangan lhayan bay pskbiyax hiyi, kana knlangan pa ya bay niqan 40 knbkiyan hiyi knhbrawan syeynyi undoing. Boru btran ka skxlun bay undo Koroaysiya, babaw ini kbsiyaq dukuricu ka Koroaysiya, knlangan taypyawtuy dha muwaya bay tumal seykaypey pnsung boru cida daw wada mtmay mk4 mbiyax ka dhiya, wada dha ini baka ka Horan mi wada mndungus bay mangal kngkawas 1988 kwoci buru btran congseykaypey daysangbang, kiya mi mniq kngkawas 2018 kwoci boru btran congseykaypey wada mangal daynibang. Koroaysiya boru btran conghuy kana wada pusa hangan ka mpsboru pa niqan 118000 knhbrawan hiyi sediq, kiya ka knbeyki bay unod syeyhy. Koroaysiya boru btran cyaci ryeynsay ka kana knlangan spruwan dha balay qmita ka cwanyey tiyu saysu, wana kngkawas 2010 dhuq kngkawas 2011 ka sayci, wada niqan 458,746 knhbrawan hiyi sediq ka mtmay qmita pnsung psboru.

Koroaysiya u kndadax kngkawas 1991 dukuricu daw kiya ka mbiyax bay tumal pnsung knkluwan jeynseykay, dhuq kngkawas 2015 daw wada mnbiyax mangal tu34 snadu Orinpiko undokay, kiya mi niqan 10 ka snadu king, wada mangal snadu king u kngkawas 2012 rbawan Orinpiko undokay tyeyping, huypa soci mi boru qsiya, kngkawas 1996 rbawan Orinpiko undokay mi kngkawas 2004 rbawan Orinpiko undokay ka boru bawa, kngkawas 2000 rbawan Orinpiko undokay ka phiyu cnhdilan, kngkawas 2002 misan Orinpiko undokay lmiqu dwiyaq pkxima huda pa wada mangal 4 snadu king, kngkawas 2006 misan Orinpiko undokay ka niqan 3 snadu king. Kiya uri u knlangan Koroaysiya pa mnangal Seykay cinpyawsay 13 snadu king uri, kiya ka kngkawas 2007, kngkawas 2009 Seykay tyeyncing cinpyawsay pnkingal snadu king, kngkawas 2003 Seykay snaw boru bawa cinpyawsay kingal snadu king, kngkawas 2007 Seykay tmapaq qsiya cinoyawsay ka kingal snadu king, kngkawas 2010 Seykay pcicux asu cinpyawsay kingal snadu king, kngkawas 2003, kngkawas 2005 lmiqu dwiyaq pkxima huda Seykaypey u wada mangal 6 snadu king, kngkawas 2011 mi kngkawas 2007 Seykay taycweyntaw cinpyawsay wada mangal pnkingal snadu king, Koroaysiya umniq kngkawas 2005 cida wada mnbiyax Tayweysupey congkwancyu uri.

Koroaysiya u mnuda dmudul knbeyhing bay pnsung tiyu uri, mray so kngkawas 2009 Seykay dsnaw boru bawa cinpyawsay, kngkawas 2007 Seykay pingpong cinoyawsay, kngkawas 2000 Seykay pcicux asu cinpyawsay, kngkawas 1987 rbawan Seykay tubeyhing pyasan undokay, kngkawas 1979 Ticonghay undokay mi Oco cinoyawsay. Kngkawas 1991 idas 9 diyax 10, seyhu Koroaysiya u wada phiyu Koroaysiya Orinpiko ingkay, kiya mi kngkawas 1992 idas 1 diyax 17 ka wada srwanan sndhu Kwoci Orinpiko ingkay, mntumal Hwaransi Aarpeyweyar ka mnuda dmudul kngkawas 1992 misan Orinpiko undokay, kiya ka Koroaysiya mnwaya baydmuwi hangan knlangan dukuricu hnyuwan tumal Orinpiko undokay.

Pnyahan pnatas (參考資料)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]