Cote d'ivoirie

Pnyahan Wikipidiya
Flag of Ivory Coast
Flag of Ivory Coast- Syangya Hayan konghokwo(象牙海岸國旗)

Cote d'ivoirie(象牙海岸)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Gaga kska Meycow ka Cote d'ivoirie, 8 00 N, 5 00 W ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 322,463 sq km(hangan na o Tg69)(knlbanga dxgal o 318,003 sq km, knlbangan qsiya o 4,460 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 23,740,424 hiyi.

Gaga Yamoussoukro ka pusu alang paru, jiyax 7 idas 8 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Cote d'ivoirie ga wada sugan 64.80% ka dxgal qpahan, 32.70% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 2.50% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Alassane Dramane Ouattara, pnaah hngkawas2010 idas 12 jiyax 4pnrajing kmlawa klwaan.

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Syangya Hayan konghokwo(象牙海岸共和國)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

File:Coat of Arms of the Ivory Coast.svg-Kwohwey.(國徽)
File:Cote d'Ivoire.png
File:Location Côte d'Ivoire AU Africa.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay.(自然地理位置)

Kari snblayan Syangya Hayan, koka wa mniq iril Ahuyrika, narac u mslutuc Cyana, hunac u u msdalih Cineyyawan, iril u dhuq Raypijweyya mi Cineyya, tudaya u msdalih Mari mi Pucinahwaso.

Mniq mtltu mccbu cida han ka Syangya Hayan pa, mblayaq bay  sunca koka iril Ahuyrika, binaw babaw  kngkawas 1985 da u alaw ka mqnaqah   ka seyji    mi ini   knbaka knpruyux mi wada so ini tduwa ka ckcka  koka mi iyax kngkawas 2002~2011 mnuda mccbu nanaq ka dhiya,  maku wada  mstabuy ka keyjay dha.

Singcng cyuhwa(行政區劃)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Pusu tyawmu: Syangya Hayan sing cng cyuhwa[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Syangya Hayan sing cng cyuhwa ici ka tacyu(District), arci ka   nniqan(region), sanci ka sng(department),suci ka hukusng dhuq kngkawas  2013 mnhdu, kana balay pa niqan  Tacyu 14, nniqan u 31,  sng u 108, hukusng u 510.

1.Aneypi cyu

2.Pahun cyu

3.Syasasangtora cyu

4.Tngkayray cyu

5.Maxal mspac duwiyaq cyu

6.Huromakoar cyu

7.Sangsasangtora cyu

8.Langu cyu

9.Syeyhu cyu

10. Marawey cyu

11.Congkawari cyu

Seyji(政治)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kndadax kngkawas 1983  prading, Syangya  Hayan mndungus balay sotu pa   kndadax Abidjan  thdil dhuq Yamusoko,   binaw balay bay pusu stmaun qpahun ana manu pa ida nanaq Abidjan na. Hbaraw balay tasukwan pa ida wa mniq Abidjan uri   na. Tnpusu   sediq koka Syangya Hayan u ida wisu snparu qmita wada dha hyaun qmita ka qnrapan dha  uxay so mnccbu mi llaqi ka wisu ngalun quli mpqpah qpahun koko uri ka lmlamu uuda.  

Kndadax babaw ndanan kngkawas 2002 idas 9 diyax  19 (qmita“rikisi”), mnuda Syangya Hayan koming mccbu, tudaya u spudaheytay knspaux “Burah heytay(kari Hwaransi:Forces nouvelles)”

dmudul qmlahang. Naka balay  kngkawas 2005 idas 10 cida ka muda umaw  burah soto. Kiya mi,  alaw ini dhuq   psramal da mi wada mscuqi,  ini kdungus   muda kaseyngkyo cida.

Wada mnhdu muda ka kngkawas 2002 dhuq kngkawas 2011 ka qnlqilan seyji da u, spuda mawyi mi kari bay nngalan ka koko u wada ini biyaw so burah pngerah mkala quri keyjay Ahuyrika ka dhiya, binaw butay u pnspuwan heytay knspaux mccbu cuxan mi heytay seyhu, alaw ka wada bsiyaq balay ka mtdiyan, Butay u ini dhuq msbalay bay uri, qbhangan  iyux mddha kddiyax sa ka dhiya nanaq. Kngkawas  2017 idas 1 prading alaw ini qqaras quri nngalan dha hbangan ka heytay, knspaux u kndadax tudha beyhing  maci Bouake  mi kndudul mrana dhuq sotu Abidjan, tturu beyhing alang  ka niqan mspaux heytay, binaw plaxan Wada pusa kari ka butay u uxaybalay bay knspaux, pusu sngtangan dha pa meysa pkrana hbangan sntkuwan dha quri seyhu.

Tiri (地理)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Syangya Hayan u wa mniq iril kngahu ucilung Ahuyrika mquri tuhunac u Cineyyawan, mquri iril u Raypijweyya mi Cineyya, tudaya u msdalih Mari  mi Pucinahwaso, tunarac u msdalih Cyana. Kana bay knlbangan u 322463 pinghwang kongri, knbbaraw kngahu ucilung u 550 kongri. Kana dxral kndadax iril tudaya mquri narac hunac mstabuy, pdkaun kana u ini sttu balay, tuiril daya u haypa 500~1000 meyta ka dwiyaq Mangtai Cyori lmiqu, tudaya haypa u 200~500 meyta ka ini kbaraw bbrnux, tunarac hunac haypa ini scuqi 50 meyta Hayan mi Cineyya ka dwiyaq Ningpa, haypa 1752 meyta.

Pusu balay yayung u kndadax tuhunac mquri tudaya qluluy, niqan yayung Pangtama(950 kongri), yayung Komoay(900 kongri), yayung Tora(650 kongri), yayung Kawari(600 kongri), knbbaraw kana yayung pa 3100 kongri, kana balay knlbangan  yayung u 232,700 pinghwang kongri. Kntlxan karaca hini. Peywey 7° tuhunac u   kntlxan quyux karac kiya,  Peywey 7° tudaya u kntlxan mspriq karac kiya. Idas  2~4 u mtilux balay, pdkaun kana ka kntlxan karac u 24~32℃; idas 8 ka mskuy   balay, pdkaun kana ka knskuy karac u 22~28℃.

Hnyuwan nniqan:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Mndungus kari pa, kana hnyuwan koka u kndadax tuhunac mquri tudaya ka   kndudul baraw, tuckcka u knbaraw dudux dwiyaq u niqan 914   meyta dhuq 1524 meyta ka dwiyaq, babaw daya brnux u pnpuwan bbnaqi tipiq btunux.

Tiri cyu:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Hnyuwan koka  niyi u, kndadax tuhunac ngengahu  ucilung hmqangaw kana koka dhuq ayus tudaya, malu tura balay psnakan langu qsiya stmuwan mi mklmiqu mi mksspriq tturu nniqan.  

Nniqan Langu qsiya stmuwan  

Nniqan langu qsiya stmuwan pa kndadax Huryeysuko dhuq ayus Cyana, knbbaraw na u 297 kongri; nniqan hini u kndadax kingal  bbaraw bay btbnaqi   psnakan na ka Ucilung Tasiyang,  mkngengahu ucilung  dhuq iyax  Raypijweyya, ou bay ka knbaraw  bay knngahu bbtasil. Langu qsiya sumuwan cyu u mkcutaw karac, kntlxan u sesu 24.4℃ dhuq 28.3℃(Hwasu 76℃ dhuq 83℃), knhuriq uri pa ya bay 77% dhuq 85%. Mniq kngkawas 140 diyax ka diyax mhuriq pa, qnnyuxan pa dhuq 3250 kongri.

Nniqan Mklmiqu:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Nniqan mklmiqu pa wa mniq bukuy Langu qsiya stmuwan, knbbaraw qqhuni u dhuq 24 meyta, mllutuc ka dudux qhuni mi, so wada kndxan bay mkmubung. Niqan duma ka mklmiqu qhuni u hmrinas  45 meyta, niqan ou ka qqhuni so uxiyux ka   wa mniq iyax mklmiqu. Nniqan hini u yacutaw karac, ini so khuriq balay, ya  bay 71%, knpriyux bay ka kntlxan, pdkanan u iyaxesu 13.9℃ dhuq 39.4℃(hwasu   57℃ dhuq 103℃), qnyuxan kngkawas u ya bay 990 kongri dhuq   2490 kongri.

Nniqan mksspriq:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Nniqan mksspriq u msdalih ayus tudaya, kiya ka mndungus bay kndkilan qqhuni mi sspriq beyhing bay brnux mksspriq. Nniqan hini u mkmtilux karac, psnakan tura bay kndnguwan bnkuwan karac mi knhriqan bnkuwan karac, kndadax tunarac daya Sahara bbuyu bnaqi miyuk kndnguwan mqbulic ka bwihur Yaarmata, kiya ka kndadax kngkawas idas 12 dhuq kawas idas 2 cida ka kndnguwan mskuy bnkuwan karac, kngkawas idas 3 dhuq idas 11 ka knhriqan mtirux bnkuwan karac.

Karac:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Syangya Hayan  qmuyux bnkuwan karac u so tnnanaq balay, uka mbruwa qmuyux lmutuc mk10 diyax mi mk8 diyax, uka ini pstuq qmuyux tikuh uri, so mskingal diyax mi mkdha diyax mntxal mbeyhing qmuyux, qmuyux kingal mi   dha jikang da  u msuwan dungan, mtltu sbhuran.

Pusu qsiya:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Nniqan Syangya Hayan pa pusu bay yayung u niqan yayung Komo mi yayung Pangta mi yayung Sasangtora mi yayung Cyawara, kana yayung u ana so wana mkasu 60 kongri sngari, binaw quri so mkmhaqun qhuni u wada mdungus balay  da.

Keyjay (經濟)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Syangya Hayan  mniq babaw kngkawas  1960 dukuricu da u, msupu Hwarasi malu bay pnluban niya na. Ou bay kluwanan smnalu nongcanpin ka cuko mi dmudul waycu mtmay cngce, kiya ka kndudul wada mrana mblayaq mniq kntlxan bay Ahuyrika koka ka Syangya Hayan, binaw, kawas kawas msturung kana mtqiri knlangan babawxral wada mhnuk kana nongcanpin ka Syangya Hayan, kiya kana ka pusu bay nongcanping koko mi kahwey mquri nganguc sbari u snturung beyhing bay pnspngan uri da; mumal krinah knrabang ka dhiya nanaq uri, wada so mqraqil ka kndusan mpqpah qnpahan mi qpahun mbbari da. Syangya Hayan u txtaxa koka pnsliyan Ahuyrika kongsangyey hwakwey pskngalun kingal uri.

Knhbrawan sediq mi kari(人口及語言 )[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Knhbrawan sediq pa ya bay 2195 knbkiyan  knhbrawan sediq(kngkawas   2012). Kana koka u niqan 69 klwanan minjoku, pusu bay u psnakan 4 minjoku beyhing pusu bnkuwan: Aken minjoku bnkuwan(ya bay 42%), Manti minjoku bnkuwan(ya   bay 27%), Koru joku bnkuwan(ya bay 15%) mi Woarto minjoku bnkuwan (ya bay 16%).

kluwanan ka kari sduwi dha mniq koka hini, kiya mi Musurin u dmuwi kari Dyula ka qtanan dha mbbari uri. Kari bnkuwan seyhu Syangya Hayan u ngalan dha pkngalan kari (mniq Abidjan pa qulung bay so kiya) ka kari Hwaransi, sduwi dha balay mniq sapah pyasan uri. Syangya Hayan u wada mndungus bay mrana tuiril Ahuyrika koka ka dhiya.

Saya Syangya Hayan pa ya bay 20% knhbrawan sediq u sediq qnpah muriq kndadax koka ssiyaw Raypijweyya mi Pucinahwaso mi Cineyya, ckcka u hbaraw  balay ka Musurin, kiya mi wisu kndudul mrana, Syangya Hayan pa hbaraw bay sediq tnpusu u Roma Teynsukyo mi burah Kiristokyo ka snhiyam dha, ini khbaraw ka smluy mntna snhiya rudan cbiyaw.

So kiya sediq qnpah muriq tnsediq koka Syangya Hayan mi sediq qnpah muriq musurin mniyah ssiyaw koka pa ini sangay ptraqil. Uxay wana so kiya, niqan 4% knhbrawan uri ka Syangya  Hayan u uxay sediq qarux Ahuyrika, dhiya u twaw bay kndadax kongmin tuiril Oco, niqan uri  ka pniyah kuriscyang tuiril Meyco mi Ripanun.  

Cyawtong(交通)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Syangya Hayan cyawtong ppaun ckcka koka u mndungus  balay, ppaun asu skaya ka mndungus balay, ckcka koka u niqan Abidjan mi Yamusoko mi Mancen mi Cyaniawa mi Tingpokoro mi Puwakay mspac pusu nanan trudu asu skaya, kingal dungan u niqan mpusal tiping sanan  trudu asu skaya, niqan koci hangsyeyn ka kasi pwaluk Pari, tuhuy ssiyaw koka Ahuyrika mi Oco mi Meyco beyhing alang   pa niqan asu skaya pwaluk  mbrinah uri; mtbiyax balay ka ckcka koka asu   skaya hangsyeyn uri.

Quri so ppaun ucilung pa, pusu balay sanan  trudu asu ckcka koka u niqan Abidjan mi Sasangtora mi Taputa mi Poropey sanan trudu asu, malu ppwaluk kana tubeyhing trudu asu mtqiri knlangan babaw dxral.

Quri so cyawtong ppaun rulu, ppaun ruru  ckcka koka pa mndungus balay, knbrawan kana elu u 80000 kongri, kiya mi 6500 kongri u elu snpawan hndanan krotang, miyah 20000 kongri ka uxay so mndungus elu, miyah150000 kongri niya uri ka elu naqah dan na, kana koka u niqan mturul sngari kluwanan ka rulu ppaun. Alaw  ka twaw bay dwiyaq kobu ka ckcka koka,  kiya mi muru so kiya   mqriqu tubaraw mi tweruma ka elu uri, knttu msquri baraw mi mstabuy, mttuku balay ka mako  pnhiyu ddha  ssiyaw elu,  malu balay  ppaun rulu. Binaw muda elu btunux tiring tmuwan daw, msuwal u mqbulic, qmuyux daw msclaq balay. Ckcka koka u wana kingal bay murux elu kisya, kndadax sotu Abidjan mquri tudaya muda Poyako mquri Pucinahwaso. Knbrawan kana balay elu kisya niyi u 1282 kongri, kiya mi knbrawan  mniq ckcka Syangya Hayan u 660 kongri. Binaw elu kisya huwu mi sepey u ini qndhuq kwoci  sweycwen, tikuh balay ka ppaun kisya kddiyax.

Tiyu (體育)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Mntna balay kana koka Ahuyrika, mtur boru ka tukingal pskbiyax hiyi Syangya Hayan. cbiyaw Kndadax u pnsliyan mtur boru koka Syangya Hayan ka mbiyax balay mtur boru kana Ahuyrika, hbaraw balay mbtur boru pa dmayaw qmpah Oco ryeynsay, kiya mi niqan balay hangan phiyu kwoci Cyusing. Niqan bay hangan mbtur boru u wada taygo Tuawpa, kndadax Riaw Sarowenkaraw, Hopey Hwasya singhu cyuropu Syeyyunnu mi tnswayi Toni kndadax Mancng.

Pnyahan pnatas(參考資料)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]