Azerbaijan

Pnyahan Wikipidiya
跳至導覽 跳至搜尋

Azerbaijan(亞塞拜然)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

File:Flag of Azerbaijan.svg-Kwoci Yasaybayran(亞塞拜然國旗)

Gaga kska Yacow ka Azerbaijan, 40 30 N, 47 30 E ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 86,600 sq km(hangan na o Tg113)

(knlbanga dxgal o 82,629 sq km, knlbangan qsiya o 3,971 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 9,872,765 hiyi.

Gaga Baku ka pusu alang paru, jiyax 28 idas 5 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Azerbaijan ga wada sugan 57.60% ka dxgal qpahan, 11.30% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 31.10% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Ilham Aliyev, pnaah hngkawas2003 idas 10 jiyax 31pnrajing kmlawa klwaan.

File:Emblem of Azerbaijan.svg-Kwohwey (國徽)
File:Ancient Azerbaijan 4.jpg-Hnici seejiq seuxal ka pqru tasil nii. Niqan qnquran dha ka babaw tasil nii.
File:Locator map of Azerbaijan.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay (自然地理位置)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Cingci(經濟)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Asoring ni hngak ida nkiya Yasaybayran egu balay, kika pusu bi ngalan hbangan dha. Murux do, qntaan ta biyax klwaan dha, Yasaybayran o mniq rima klwaan Ciyaway-kawcyasor ruwan tru klwaan, biyax klwaan na o tgdha bukuy Hasake.

Ris(歷史)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kongyueyn 3 sci, Yasaybayran klwaan kika sejiqun posi, Kongyueyn 642 hngkwasan ga klwaan kika Arapo Harifakwo (Arapo-tikwo). Kongyueyn 11 dhuq 13 sci Yasaybayran maa tgkingal tnpusu sejiqan da, 9-16 sci psrmux kika sejiqun tuerci, seejiq Mongku ni Posi, 1828 hngkwasan o cikuh dxgal Yasaybayran o mseupu Errows, ni sngari do hnici dha Posi nanaq kida. 1917 hngkwasan 11 idas pnhyugan murux  kingal Yasaybayran-mingcu-konghekwo da, 1920 hngkwasan 28 jiyax 4 idas pnhyugan Yasaybayran suweyay-serhweycuyi-reynbang-konghekwo, 1922 hngkwasan 12 jiyax 3 idas seupu pnhyugan Kawcyasorsuweyay-serhweycuyi-reynbang-konghekwo (高加索蘇維埃社會主義聯邦共和國) ka Ciyawcya ni Yameyniya, 1922 hngkwasan 30 jiyax 12 idas mrmuxan Sureyn da, 1936 hngkwasan 5 jiyax 12 idas pnryuhun Sureyn do konghekwo dha duri da! 1991 hngkwasan 30 jiyax 8 idas siiga dtuwa murux kingal klwaan da, pnhyugan Yasaybayran-konghekwo.

Tiri(地理)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Yasaybayran mniq kika hunac Kawcyasor-sanmay, hraan hidaw ssiyaw yayung Rihay, siyaw daya Erros, gqiyan hidaw ni Yameiniya, siyaw bi Ciyawcya, hunac o mlutuc Yirang. Ruwan klwaan dxgal Yasaybayran o pusu ddgiyaq kana. Ruwan klwaan dxgal o tgparu bi dgiyaq dha kika Pasaduc, mniq Kawcyasor-sanmay, tgququy na o 4740 m. Kana dxgal Ocwo1 wan km².

Karac Yasebairan o knteetu pryuhun, sska ni draan hidaw o ini hari quyux kiya, hunac hraan hidaw o egu hari quyux kida. Pusu paru alang dha Baku mniq hunac hraan hidaw o egu hari quyux kida. Pusu paru alang dha Baku mniq ssiyaw Lihai, misan o muxul bi ka karac, 1 idas 4℃ ka karac dha, 7 idas 25℃ ka karac dha. Day ani gqiyan hidaw mskuy hari ka karac, rbagan o yabi hari 12℃ ka karac hiya, misan o musa dhuq -9℃ ka karac hiya. Quyux kika Yasebairan o kana kingal hngkwasan wana 200 mm bi, kiya ka kiya ni saw bi Gaojiasuoshanmai ni hunac hraan hidaw Lankelangpingyuan o egu hari ka dxgal Yasebairan o dhuq saw Srnabaw ni Krbuhan do mslaq hari, rbagan do mdngu bi kida.

Cngc(政治)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Siyeynfa Yasaybayran qbsuran klwaan o kika saw bi smka bi ka qbsuran klwaan dha,yasa klwaan dha o kika egu bi Dancimingcu-kwociya, kiya ka kiya ni kana cngfu klwaan o ini tduwa bi muda ka mingcu dha, pusu bi ducay (Nnaku 獨裁) na. Qbsuran klwaan Yasaybayran o kika tgbaraw bi tleengan na,Yasaybayran fucongtong o tgdha mdudul dha, Yasaybayran congli o mdudul cngfu kiya. Yasebairan mniq 1991 hngkwasan 12 idas do tduwa bi murux kingal klwaan da,murux kndadax sulien. Qbsuran klwaan Yasebairan o Yilihamu Aliyehfu (伊利哈姆·阿利耶夫). Tgbaraw bi lifa dha o Kwomingyihwey.

File:Map of Azerbaijan with cities.png-Pnseayus ( 行政區劃)

Singcng-cyuhwa( 行政區劃)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Kana Yasebairan o niqan:[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Mrimal mngari cyu. (rayonlar; rayon‎)
Maxal kingal ka Csiyas. (saharlar; sahar‎)
Kingal ka Cckonghekwo (Nasicyewan-cckonghekwo ,niqan empitu ka cyu ni kingal ka shih. )

Seejiq klgan (人種)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Seejiq klgan dha, 2009 Hngkwasan (民族構成2009)
Seejiq Yasaybayran (亞塞拜然族) 91.60%
Seejiq Ryeycicing (列茲金人) 2.02%
Seejiq Yamayniya (亞美尼亞族) 1.35%
Seejiq Erros(俄羅斯族) 1.34%
Seejiq Taleysen (塔雷什人) 1.26%
Seejiq nganguc (其他種族) 2.43%

Cungcyaw(宗教)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]

Tnpusu bi snhii Yasaybayran o Isranjiyaw, 97% sejiqan o musring (85% syepay, 15% syungnipay), kika kana klwaan tgdha egu sejiqun snhii musring syepay. Yasaybayran ini pntna duma snhii dha klwaan, kari qnbhangan o Yasaybayran siyeynfa, klwaan Yasaybayran o mbslaiq balay, snhii dha o lnglungan dha nanaq. Mniq 2006 hngkwasan dhuq 2008 hngkwasan gaga qmquran kayrwopu, wana 21% sejiqan rngagun dha snhii o kika kndusan dha msa, kika snhii klwaan Yasaybayran o ini bi pusa lnglungan dha. Duma snhii dha o niqan pnrhulan Ciyoro ni pnrhulan Yowtay.

Pnyahan pnatas(參考資料)[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]