Nsgan Chang-ping

Nsgan Chang-ping（kari Truku o nsgan Chang-ping；kari Amis o kakacawan）o kingal alang nsgan alang nyusan Tay-tung Taywang, ga mniq iyax tgdaya nklaan hidaw alang nyusan Tay-tung, mgtgut tgdaya nsgan Hung-ping, mssiyaw nklaan hidaw gsilung Msbalay, mgtgut ryaxan hidaw alang nsgan Iri ni Hu-ri alang nyusan Skangki, mtlutut alang nsgan Cen-kung. Alang nii o kika pusu pnyahan Kndsan Cangpin sbiyaw.

Bukuy alang nsgan Cang-ping nii o dgiyq ni brah na o gsilung, pusu balay dxgal na o msbeebun, bbaraw bi ka pnlaq gsilung na, karat na o mtalux bi ni sbhuran balay.

Kska alang nsgan Cang-ping ka seejiq na o kmgaaw seejiq Sbnawa kana, niqan ka seejiq Swata ni Kmaran ni Klmukan ni seejiq peypuwa Ma-ka-taw ni  Ta-u-rung, pusu ngngalun dha o qqpah dxgal ni tmqsurux, kari Sbnawan ka pusu bi jiyun dha.

Bnkgan qpahan alang nsgan Cangpin nii o niqan mataru alang：

Cangyweyn（kari Kmaran o Kladut）, Sancyeyn, Cungyung（alang bilaq nniqan seejiq Makataw）, Cangpin（alang bilaq Cangping nii o ga sdhaun alang bilaq Cangpin ni Cangkwang, seejiq Amis o ̔ Ciwkangan ̕ ksun dha tmngahan ka alang bilaq Cangkwang, hlun kari sbiyaw o ̔Sekeng ̕ ksun. Tai ka bqrus snalu btunux kska kndsan Cangping o, ga alang bilaq Cangkwang hini）, Cuhu（alang bilaq Cuhu o ga psnakun Nancuhu, Cuhu ni Yunghu tru alang bilaq）, Ningpu（tai ka kari ida nseejiq Amis alang bilaq Ningpu hini o, ̔Cinarucyaw ̕ / "Kinaloka" ksun dha tmngahan, pusu kari na o ̔dxgal dmuliq ̕ ).

Pusu bnkgan qpahan alang nsgan o ga mniq alang bilaq Cang-ping.

Endaan

Balay bi hangan Cang-ping  “Cyaruwan ” ksun, sgpaah kari Amis “Pikakasawan ” hiya mgriq phnang, pusu kari nii o “daka qqtaan ” ni  “daka rkagan ” , saw nii hangan alang nii o niqan tru ka pnyahan kari dha：

Tg1. Knxalan thowlang Cingcaw Kwang-swi siida, tai ka mrata Cingcaw o miyah mkan alang bilaq Ci-mi-se（kika alang bilaq Ci-mey sayang）, tmjiyal ka seejiq Amis ni mrata Cingcaw, manu saw kiya do, smkagul seejiq miyah rmaka alang hini ka duma sseejiq Amis, kari Cyacowwan（kari Amis o kasauwan）kika pnaah kari “Pikakasawan ” hini,  “daka rkagan ” ka pusu kari nii.

Tg2. Pusu kari “Cyaruwan ” o “Pikakasauwan ” , qmbahang ka seejiq Klmukan do, gquun dha qbahang  ̔ kaka sawan ̕ da, ida ̔ Cyacowwan ̕ ka kari qbhangan, pusu kari nii o  “qlahang rmigaw, rmaka”. Pusu bi saw sraka ka seejiq hini o, yaasa knxalan thowlang Kwangswi Cingcaw siida, niqan ka klgan seejiq Kmaran, pnaah Karingku miyah thjil alang hini, ni mkeekan seejiq Amis kjiyax, sun ka lmnglung ka seejiq Amis da, tai aji mhuya ka alang msa do, smmalu daka rkagan nii da ni ida smkagul seejiq musa mkksa qmlahang rmigaw, duri ni musa mhiyug baraw daka qmlahang alang.

Tg3. Wada mrana mrana ka brax Klwaan Cingcaw prajing mquri tgdaya siida do, lmnglung ka thowlang Cingcaw siida, tai aji empaniqun ka naqih uuda prrawa alang kjiyax do, smadu risaw Amis ni skgulun na musa mhiyug daka ga mniq bi siyaw silung, rmaka ni qmlahang alang. Paah hiya siida “Pikakasa-wan ” ksun dha tmngahan ka daka rkagan da, tai ka musa rmaka hiya ka risaw Amis o,  “Kasauwan ” ksun dha tmngahan, hnang kari Klmukan do “Cyacow-wan ” da.

Niqan kingal ini pndka pnyahan kari duri ka hangan  “Cyacowwan ” , yaasa mnniyah thjil alang hini ka seejiq Siraya o, wada dha shngiyun ka kari dha nanak dni, dmuuy kari Klmukan “sumiq pais ” ksun dha tmngahan ka alang nii（bnatas seejiq Nihung mnatas o sabal msa）, yaasa brah miyah thjil alang hini ka seejiq Siraya siida o, malu balay saan tmsmat ka alang nii, lala bi ka biyi snalu saan maduk, swilun dha biyi hiya ka smsamat do, mtrana hiya ka sumiq pais uri da, manu saw nii do “Cyacowwan ” ksun dha tmngahan da.

Klwaan Nihung siida, alang Chang-ping nii o pklwaan Tay-tung-ting, pnhyugan “Cyacowwancwang ” , nhdaan bi mathowlang Nihung ka Syuwa 12 hngkawas（1937） siida do, prajing muda qmpah ̔uuda maseejiq thowlang Nihung, tai ka alang ga mniq ssiyaw silung paru empusal maspat 10kb tnxalun o, asi pryuxi ka hangan alang dha, pthangun “Cangping ” da, phiyug alang “Changpingcwang ” , pklwaan Tay-tung-ting Sing-kang-cwien, ska alang nii o pnakun na powsa alang bilaq Chang-ping, Ningpu, Censan, Cung-ping, Sancyeyn-u, Cenpin, Cang-yweyn empiti alang, babaw mhdu tmjiyal ka babaw dxgal do, wada phyugun alang nsgan Cangpin alang nyusan Tay-tung, ida bitaq sayang.

“Cyacowwan ” ksun tmngahan ka alang nsgan Chang-ping o, niqan kingal duri pnyahan kari, yaasa plealay bi miyah yhjil alang hini ka seejiq o, klgan seejiq Makataw pnaah alang nyusan Ping-tung, yaasa kdmatun dha bi lmnglung ka alang nniqan dha Ping-tung do（alang nniqan dha o Ce-san, Wan-cing ni nklaan hidaw U-kwow-swey, tghunat dgiyaq paru Taywang o niqan kingal ka yama “Cyacowsan ” ksun, kska yama nii o niqan alang bilaq “Cyacowse ” , manu saw nii do, ngalun dha breenux tgdaya ga mniq tgtruma alang  “Cyacowwan ”, pthangun dha “Cyacowsan ” da, duri ni yaasa alang ga tgtruma nii o mriqi balay taan ssiyaw silung paru do, kika “Cyacowwan ” da ksun, seejiq Makataw ka plealay bi miyah tmabul qmpah alang Cangping hini, jiyax thjilan Dha o ida bi thowlang Syeyhung Cingcaw mngari Hngkawa（1895）siida, Manu saw kiya ni, saw nii ka pnyahan hangan “Cyacowwan ” o, ida bi niqan hari psnehiyi lnglungan ana ima seejiq.

Nniqan nkiya

Nsgan Chang-ping o ga mniq siyaw silung paru ni mtlutut alang nyusan Hwa-reyn, mssiyaw bi gsilung Msblaiq nklaan hidaw, mgdalih bi yama bilaq siyaw silung uri, dxgal niya o dgril bi ni bbaraw balay paah tgdaya ida bitaq tghunat, ida bi paah hakaw Cen-ce-cyaw bitaq hakaw Cu-se-cyaw, duri ni pspuan gmutu yayung Cen-pusi ni Chang-ping-si ka dxgal breenux nanii, maattak taan. Dxagl ttak o ga mniq alang bilaq Cung-yung, kpraan na o 190 tnxalun, paah ryaxan hidaw mquri iyax tghunat nklaan hidaw, tmabuy hari ni mquri dudux dxagl ttakda, knbragan na o 3.6 10kb tnxalun², dudux bi dxgal ttak nii do, mtlutut bi elug tg11 Taywang, mquri ngangut ka dudux niya ni mdka sankaku taan.

Tgdaya ni tghunat dudux bi tptak nii o snliqan silung do maadowras siyaw gsilung da, kmpraan na o 30 bitaq 50 tnxalun, tai ka quri tgdaya siyaw hari alang bilaq Chang-kwang, tasil siyaw silung hiya o, gtuan paru tahut yama ka ttasil na ni bnaqig niya, duri ni ga mggimax hiya duri ka dxgal bi, babaw 10 tnxalun o ga mtgutu hiya ka San-hu-cyaw, tgbaraw na bi hiya ga mtgutu hiya duri ka bnaqig silung, kndxan na o niqan 2 bitaq 3 tnxalun. Quri tghunat ka drdowras siyaw silung o niqan saw nii ka bnaqig uri.

Sayang ka dxgal tptak alang nsgan Chang-ping nii o, rnangi nyahan smliq silung paru ka dxgal ttak nii da, yaasa ida nkiya paah sbiyaw ka dxgal ttak o, nyahan smliq silung paru duri, wada haya mapaka lala bi dxgal niya, msngari na hiya ka dxgal nii ni cicih msngari ka buung dudux dxgal ttak nii, duri ni pmstrngan elug ssaan dha qmpah qmpahan ni swiding Chang-ping ddaan qsiya nni o, mssli hayaka dxgal nii ni maa dha yama bilaq da, kmpraan na o 95.5 tnxalun ni 92

tnxalun, endaan smliq silung paru siida o mrbuq paru da, nii mslxan bi pgkla balay bi endaan smliq silung paru seuxal ka nii. Babaw mtmay smliq alang ka silung do o pxal gmutu dxgal duri ka silung nii, mgtgut bi tgkingal kaydang siyaw silung ka bgurah dxgal ttak nii da.

Yaasa saw nii llabang bi ni breenux ka dxgal alang nsgan Chang-ping nii do, pklug malu balay pkrana qmpah qpahan hmuma ana manu hmaun, manu saw kiya do, kana ka seejiq alang hini o mdrumut bi tmabul ni qmpah. Duri ni, yaasa dxgal siyaw silung ida nkiya paah seuxal, lala ka hnyigan niya ini bi pndka taan, saw ka bling snliqan silung, ttasil babaw silung, silung mkawir, tai ka duma seejiq alang hini o sduuy dha ka silung mkawir ni siyaw ttasil hini, musa tmqsuruh, tai niqan hangan naka biling Paseyntung o, ida snliqan silung paru seuxal uri, qnquran silung ni mbiling ka lhbuun yama, sayang ka nii do ngalan dha qpahan ngngalan yahan rmigaw da.

Bnkgan qpahan alang

Bnkgan qpahan alang nsgan o niqan mataru alang bilaq：

1. Cang-yweyn
2. San-cyeyn
3. Cung-yung
4. Chang-ping
5. Cu-hu
6. Ning-pu

Tai ka pusu bi bnkgan qpahan alang nsgan Chang-ping o, ga mniq ska alang bilaq Chang-ping.

[[Snakun:Truku]]