Nsgan Banita

Nsgan Banita（kari Truku o Banita）o ga mniq iyax tghunat ryaxan hidaw alang nyusan Skangki Taywang, tru alang nsgan nniqan seejiq tnpusu Taywang ka alang paru Skangki o alang nsgan Banita ka kingal, mgtgut tgdaya alang nsgan Maribasi, mgtgut nklaan hidaw alang nsgan Jwey-swey ni Iri ni Hu-ri, mgtgut ryaxan hidaw alang nsgan Sin-yi alang nyusan Nan-tu ni alang nsgan Taw-yeyn alang paru Kaw-syung,mtlutut tghunat alang nsgan Hay-twan alang nyusan Tay-tung, muda qmatar alang nii ka embrianh ayus qurug dxgal tgdaya. Knlbangan dxgal na o ida bi1021 10kb tnxalun²（kana knlbangan dxgal alang paru o empusal dha tnegkbkiyan, 22%）, knlbangan dxgal na o cigdha kmpraan kska alang nyusan Hwa-reyn, duri ni kndxan seejiq na o ghhaw balay, kska kana cigtru bnkgan qpahan alang Taywang o, paah bukuy smpug o, hiya ka nhdaan bi cigtru ka kndxan seejiq na uri, ana ya saw kiya o, knlbangan dxgal na o cigrima mniq kana alang Taywang.

Nsgan Banita nii o ga mniq bi dgiya paru Taywang, 95％ka dxgal na o kmgaaw hrhrus, drdowras ni srhrus balay, lala ka yayung mniyah paah alang hini, kiya ni aji ka breenux dxgal niya, duri ni karat na o ini bi pndka kana, yaasa ga mniq dgiyaq ka alang nii hki. Seejiq tnpusu Swatan ka pusu bi klgan seejiq ga mniq alang hini, niqan cicih ka seejiq Embgala ni Truku ni Seejiq uri, tndxgal kana ka seejiq hini, mhuma ana manu eququn.

Kari Swatan ka pusu bi kari prngagan dha.

Endaan

Hncian kari rdrudan Bunun seuxal o ”yayung mdngu“ （kari Swatan o Takkei）ka hangan alang nsgan Banita seuxal, yaasa yayung dha hini o rahuq paru quyux kika niqan qsiya ka yayung, nasi aji haya do mdngu ka yayung hini, kika pthangan dha alang  “yayung mdngu ” da. Knxalan Nihung seuxal ka alang nsgan Banita o, nklwaan Hwareynting Iricwin, dxgal nnqan bi seejiq tnpusu Taywang.

Seejiq tnpusu Swatan alang nsgan Banita hini ga, ida bi 18 kbkuy hngkawas seuxal o mquri nklaan hidaw Taywang thjil , mniq hini uri da, yaasa gaya klwaan Nihung ̔spuun thjil isil kana msa ka uuda dha siida, 1933 hngkawas siida do ngali ka dseejiq Swatan sgpaah alang nyusan Nan-tu ssiyaw elug Patungkwan alang Tahwun ni Tarunase o, tmabuy dgiyaq paru ni miyah thjil alang nsgan Banita hini da, siida asi pklwai kensat Nihung（kensat nHwareynting Iricwin）kana ka kngkingal alang bilaq Swatan, seasug kngkingal alang bilaq ka kensat o kika kmlawa dhyaan. Niqna mataru ka alang bilaq ka alang nsgan Banita nii sayang：Banita, Tayping, Rpusan, Risan, Cwowcing, Kuhung, kana seejiq Swatan pnaah alang nyusan Nan-tu o pklug bi jiyax siida miyah thjil alang hini kana.

Babaw mnhdu tmjiyal do ngali ka alang nsgan Banitu seasug alang nsgan Iri ni Huri da, dha alang nsgan nii ka kmlawa dhyaan, 1946 hngkawas siida do hana pniqan alang nsgan Tayping nyusan Skangki, kiya ka kiya ni yaasa ida niqan ka hangan alang nsgan Tayping alang nyusan Tay-cung （kika alang nsgan Tayping sayang）ni I-ran （kika alang nsgan Tatung sayang）siida do, 1950 hngkawas siida, wada pryuxun ka hangan na da ni  ”alang nsgan Banita “ da ksun.

Bnkgan pqahan alang

Kana ka alang bilaq niya o, niqan Rpusan(Daqpusan), Yamasatu(Yamasato), Kusung(Qu-sung), Tay-ping(Tavila), Cung-ping(Vavaluan /Nakahila), Cungcen (Sinkang), Banita(Panitaz), Cwowre(Babahul/taklauk), Cing-swey(Saiku/Sisui), Nan-an(Lamungan), Pay-twan(Sulapatan), Ku-hung(Kunhungaz), Rwen-teyn (Izukan/LunTian), Syu-rwan(Siulang), Se-ping(Sikihiki), maxal rima alang.

Kska alang nsgan Banita hini o, dha alang bilaq Ku-sung (alang Swasal ni Ku-sung) ni Mikasa (alang Bgurah Branaw/Mikasa yama) o,  ga niqan seejiq Truku tghunat bi alang nyusan Skangki sayang da.

Bnkgan qpahan alang bilaq o niqan alang bilaq Tay-ping, Ku-sung, Cwow-si, Ri-san, Cwow-cing, Rupusan.

Saan rmigaw

Yi-san saan rmigaw pnhyugan klwaan

Dxgal breenux saan rmigaw alang nyusan Hwa-reyn ni Tay-tung

Saan qmita alang Bunun Rwen-teyn（Ijukan saan msangay alang Bunun）

Wa-ra-mi elug ssaan mksa

Ayug mdka spi

Ulay Nan-an

Ulay Ta-hwun（Ulay Rakuraku）

Ngngalun pnhmaan

Saw sqrasun ka dhuq mkan euqun aji hnmaan dnui hiruy ka alang nsgan Banita o, mha huya msa tqqaras ni emblaiq taan hug？

Niqan spat klgan ngngalun paah hnmaan ka alang nsgan Banita hini, mami qlahi Yu-si, risah mqliyang, abura mnihur mdka xiluy liqa, ni lxi skuy ska yama, baka balay yahan mari seejiq mknuda ni rmigaw, dsi bi sapah ni ngali suyang bi rnimu bbgay sjiqun！

Jiyax ngngalun pnhmaan：

Ngngalun mami qlahi o paah maspat idas ni bitaq maxal idas hngkawas kjiyax； Ngngalun risah qliyang o paah tru idas maxal rima jiyax ni bitaq spat idas； ngngalaun abura mnihur o paah mngari idas ni bitaq maxal kingal idas； ngngalun lxi skuy ska yama o paah tru idas bitaq spat idas Hngkawas kjiyax.

Tlahi Yu-si：

Alang nyusan Skangki o cigkingal llabang bi hnmaan na tlahi, ssibus bi ni sbyuqan balay, niqan bi hangan niya bitaq isil klwaan. Snii hari do Mdrumut balay dmayaw smbarig ka thowlang alang nyusan Skangki, endwaun dha bi lmabu ni pniqan dha balay hangan na, kska na hiya tlahi alang nsgan Banita o ̔tlahi Yusi ̕ ka niqan bi hangan niya, rhqan ka rhiq niya ni endwaun bi skingal nrabu pusa , hiyi tlahi nii o malu bi taan ni msibus balay uqun, spaah ta mkan mami qlahi nii, mdka nii mtreura ga mtgutu ska mami qlahi hiya kana ka kmmalu yama ni knshiya qsiya alang nyusan Skangki.

Qalu mnihur mdka xiluy liqa：

Abura mnihur mdka xiluy liqa nii o hiyi qhini mpajiq bi taan ksun dha tmngahan seuxal , hnmaan babaw spat hngkawas do prajing mphpah da ni mghiyi da, dhuq 50 hngkawas ka ghiyan niya ini kdngu. Knlala qalu ka hiyi niya o bitaq dhuq 25~ 30％, uqun ka qalu na nii o sbalung balay ni skeucya, skbiyax bi qbubur. Niqa ka kari qnbhangan, abura nii o tduwa hmtur narux “Gang ” msa, ana mtalux ka karat o, ini qnaqih ka hiya nii, malu balay jiyun mhapuy ni uqun ka abura nii, knmalu na o mdka qalu qhuni surung（橄欖油）,  qalu mnihur nii o pusu balay ngngalun pnhmaan alang nsgan Banita, cigkingal spruun balay ngngalun pnhmaan mqmpah dxgal klwaan Taywang.

Risah mqliyang：

Risah mqliyang alang nsgan Banita hini o, ida hnmaan paah klwaanNihung siida da, yaasa malu balay ka dxgal ni hngak yama hini do, kntlxan karat na ni hriqan na o baka balay, mtasaw bi ni ini qruciq, hmaan kbragan yama mtrulkbkuy bitaq maxal kbkuy tnxalun dxgal yama ka risah nii, mlngu bi hmaan risah mqliyang ka dxgal alang nsgan Banita nii.

Lxi skuy ska dgiyaq：

Lxi skuy ska dgiyaq alang nsgan Banita hini o nlxi mhru paah dgiyaq Yusan Taywang, mdakil hmrinas 800 kbkuy knbaraw dgiyaq ka lxi nii, bitaq tndhuun seejiq  ̔lxi rurung ̕ ni  ̔lxi qrari mgpajiq ̕ sun dha tmngahan, malu balay knux niya ni shiya balay uqun.

Tasil mdka quyu gara na：

Tasil mdka quyu gara nanii o, ga mniq ska yayung Cingswey hini, mquri Iri mqalux taan ka tasil nii, kska na hiya niqan ka tasil ini pndka uri, saw ka tasil Hweycangyeyn ni tasil Hwakang Hwakangyeyn.

pajiq

[[Snakun:Truku]]