Patis hengak kkklangan
Patis hengak kkklangan[1] (Kari Amerika: International Phonetic Alphabet, ngayan puto IPA) we, kingal "patis pnstiyu hengak". Spatis daha mllamu hnghengak bobo dheran nii na seediq knkela krkari ka patis hengak kkklangan nii. Cikau patis nii ka kana seediq knkela krkari kkklangan, kika, mntena ka kana patis daha. Nngalan daha pheyu patis hengak kkklangan nii ka Patis Roma (Patis Latin) ma Patis Griik, uxe de, snlmeyan daha tikuh patis bgurah.
Rekisi ma pnyahan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Knkawas 1888, tgkingal tkriyak ka patis hengak kkklangan. Ciida, kingal seediq knkela krkari, Pol Pasi ngayan na, dmudul mptgesa kari pneeyah Inggulis ma Hransu pheyu tgkingal IPA. Niqan dnyagan na Pssliyan Slluhe Knklaan Hengak Kkklangan ka dheya duri. IPA cnkau ta saya we, snlmeyan knkawas 2005.
Pgklaun IPA
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Ga truma IPA, egu riyung patis mntena patis Latin, so ka [p], [b], [t], [d], [k], [g], [m], [n], [f], [v], [s], [h], [z], [l], [w], mghengak na kari Amerika ka hengak laqi nii. So ka [a], [e], [i], [o], [u]..., psdaling kari Espenio ka hengak bubu nii.
Niqan duma patis mntena patis Latin, ani si, hengak daha we ini kghengak kari Amerika, so ka [j], [r], [c], [y]. Ini pneeyah kari Amarika ka patis so nii, so ka:
- Hengak na [j] we, msdaling daka "j" na kari Jer-men, ini kgkari Amerika. "Y" na "Yes" ga truma kari Amerika hndure we, hengak so [j] nii.
- Hengak na [y] we, msdaling daka "ㄩ(ü)" na kari Telu. Ini pntena kari Amerika.
Gaya na cikau IPA we, "1 patis 1 pusu hengak[2]", ini pntena so "sh", "th" na kari Amerika, nngalan daha pndungus 1 hengak ka 2 patis.
Ga truma IPA, knpryexan daha hnyegan na duma patis Latin smalu patis bgurah, so ka N/n→[ɲ], [ɳ], [ŋ], [ɴ]...
Kntteyan ta qmita patis nmalan[3] baro/toma/berah/bukuy patis IPA. So ka [n̥], nrutiq ka hengak laqi [n], bobo umal [͏◌̥] de, mdheriq di. Niqan kingal so [aː] dungan, dungus na [ː] we, pkbaro hengak [a].
Mesa ka Pssliyan Slluhe Knklaan Hengak Kkklangan, matis ta IPA de, malu ka cikau "[ ]". Ado ka ini pntena "[ ]" daka "/ /", mangal ta "[ ]" pnstiyu hengak dgehing , "/ / " pntsiyu hengak gheti.
Klkulu IPA
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hengak laqi (pneeyah baraq)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]| hengak | pdahung | ludux[4] hema | bukuy hema | gelu | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| daha pdahung
(dada.) |
rupun daka pdahung
(ruda.) |
rupun | kurang rupun
(kuru.) |
bukuy kurang
(buku.) |
sekur hema[5](sema.) | kurang | kurang mhenuk[6](kunuk.) | beluh gelu[7](bgelu.) | pusu beluh gelu[8](pbelu.) | gemuk gelu[9](gegu.) | neluk hengak[10](lungak.) | |||||
| mperuq | p b | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ||||||||||
| muhing | m | ɱ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | |||||||||
| plhelah | ʙ | r | ʀ | |||||||||||||
| tmapaq | ⱱ | ɾ | ɽ | |||||||||||||
| smerus | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | ʁ | ʕ | ʢ | h ɦ | ||||
| psdaling | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | |||||||||||
| smerus kssiyo | ɬ ɮ | |||||||||||||||
| psdaling kssiyo | l | ɭ | ʎ | ʟ | ||||||||||||
| tmapaq kssiyo | ɺ | |||||||||||||||
- Patis hengak ga truma kulu mntena, so ka " ɸ β", ga iril we hengak laqi mdheriq[11], ga narac we hengak laqi rutiq[12].
- Nasi mgqbulic ka rako na kulu, kika uka ta brahan smalu ka hengak gaga peni.
| ɕ ʑ | Hengak smerus kuru.-kurang |
|---|---|
| ɧ | Hengak sj |
| ɫ | Hengak psdaling kssiyo kuru. nkunuk. |
| ɥ | Hengak psdaling kurang ndada. |
| ʍ w | Hengak psdaling dada.-kunuk. |
| dada. | ruda. | rupun | kuru. | kssiyo kuru. | buku | sema | kuru.-kurang | kurang | kunuk. | bgelu. | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| mdheriq | p͡ɸ | p̪͡f | t͡θ | t͡s | t͡ɬ | t͡ʃ | ʈ͡ʂ | t͡ɕ | c͡ç | k͡x | q͡χ |
| rutiq | b͡β | b̪͡v | d͡ð | d͡z | d͡ɮ | d͡ʒ | ɖ͡ʐ | d͡ʑ | ɟ͡ʝ | ɡ͡ɣ | ɢ͡ʁ |
| k͡p ɡ͡b | Hengak mperuq dada.-kunuk. |
|---|---|
| ŋ͡m | Hengak muhing dada.-kunuk. |
Hengak laqi (ini pneeyah baraq)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]| ʘ | dada. |
|---|---|
| ǀ | rupun |
| ǃ | kuru. |
| ǂ | kurang |
| ǁ | kssiyo kuru. |
| ɓ | dada. |
|---|---|
| ɗ̪ | rupun |
| ɗ | kuru. |
| ᶑ | sema. |
| ʄ | kurang |
| ɠ | kunuk. |
| ʛ | bgelu. |
| pʼ | dada. |
|---|---|
| t̪ʼ | rupun |
| tʼ | kuru. |
| ʈʼ | sema. |
| cʼ | kurang |
| kʼ | kunuk. |
| qʼ | bgelu |
| sʼ | smerus kuru. |
Patis hengak ga truma kulu mntena, so ka " i y", ga iril we (hengak bubu) mtbale[15], ga narac we (hengak bubu) mtumun[16].
| Berah | beka. | Ckceka | buka. | Bukuy | |
|---|---|---|---|---|---|
| lneban | i y | ɨ ʉ | ɯ u | ||
| lneban tikuh | ɪ ʏ | ɪ̈ ʊ̈ | ɯ̽ ʊ | ||
| lneban 1/2 | e ø | ɘ ɵ | ɤ o | ||
| Ckceka | e̞ ø̞ | ə | ɤ̞ o̞ | ||
| rnwahan 1/2 | ɛ œ | ɜ ɞ | ʌ ɔ | ||
| rnwahan tikuh | æ | ɐ | |||
| rnwahan | a ɶ | ä | ɑ ɒ |
Pndngusan（註釋）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]- ↑ patis：符號 hengak：語音 kkklangan：k-C-klangan沿著國家→國際
- ↑ pusu hengak 聲音的根源＝音位phoneme
- ↑ patis nmalan= 附加符號
- ↑ ludux = 尖端，此處借來指舌冠，若有誤請指正
- ↑ sekur 摺疊
hema 舌頭
- ↑ kurang mhenuk = 軟顎 （若有更精確的用法請協助修正，謝謝！）
- ↑ beluh gelu 喉嚨的豆
- ↑ pusu beluh gelu 直譯為：小舌根部
- ↑ gemuk gelu 會厭（新造）
- ↑ neluk hengak 聲門（新造詞）
- ↑ hengak laqi mdheriq 乾淨的子音，無聲子音/清撫音
- ↑ hengak laqi rutiq：髒的子音，指有聲子音/濁輔音
- ↑ hengak mgtudiq 似水滴一般的聲音＝搭嘴音
- ↑ epux gelu 擠喉音
- ↑ 不圓唇元音
- ↑ 圓唇元音